کد خبر: 2848

تاریخ بروزرسانی : 1396/06/28

سرفصل های درس باروري و مرگ و مير

منابع آزمون دکتری

نام بسته درسی: باروری و مرگ و میر

——————————

فهرست:

فصل 1- ملاحظات مقدماتی

فصل 2- مرگ و میر

فصل 3-جدول عمر

فصل 4- باروری

بخشی از بسته درسی باروری و مرگ و میر:

جمعیت شناسی علمی است که به مطالعۀ حجم جمعیت، توزیع جمعیت، ترکیب جمعیت و پویایی جمعیت می پردازد. در شاخۀ پویایی یا تغییرات جمعیت به مطالعۀ وقایعی پرداخته می شود که ثبات یا تغییر در سرعت وقوع آنها در جریان زمان، موجب ثابت ماندن یا تغییر در حجم جمعیت، توزیع جمعیت یا ترکیب جمعیت می شود. ولادت و مرگ دو واقعۀ اصلی حیاتی هستند که سرعت وقوع آنها بلافصل بر حجم، توزیع و ترکیب مؤثر است. در واقع، مشغولیت اصلی در این شاخۀ جمعیت شناسی، به طور عمده با دو واقعۀ ولادت و مرگ است و فروانی نسبی وقوع این وقایع را جمعیت شناسان تحت عنوان میزان یا نرخ، یا علاقۀ خاصی مطالعه می کنند.

وقایع در زمان و به طور ناهمزمان واقع شده و پس از وقوع به طور ناهمزمان ثبت می شوند. البته، اطلاعات وقایع برای دوره های زمانی، عموماً سالیانه، تحلیل و گزارش می شود. از این رو، بازگشت آمارهای وقایع به یک دورۀ زمانی، معمولاً یک سال تقویمی است.

تعریف میزان

میزان واقعه، فراوانی نسبی وقوع واقعه است. برای مثال، میزان مرگ، فروانی نسبی وقوع مرگ است. فرض کنید میزان مرگ جمعیتی 12 در هزار سال باشد. در آن صورت، واقعۀ مورد مطالعه مرگ است فروانی هم 12 مرگ نسبت به 1000 نفر جمعیت در طول سال است. به عنوان مثال دیگر، فرض کنید میزان ولادت در جمعیتی 40 در هزار سال است. در آن صورت، واقعۀ مورد مطالعه ولادت[1] است و 40 واقعۀ ولادت در ازای یا نسبت به هر 1000 نفر جمعیت در طول سال در حال وقوع است.

اگر فراوانی (یا تعداد) وقوع واقعه به صورت نسبی بیان نشود، مقایسۀ جمعیت های مختلف مکانی و زمانی مقدور نخواهد بود، زیرا جمعیت های مختلف دارای حجم مختلف اند. این روزها یک جمعیت مشخص به لحاظ آنکه در حال تغییر است، حجمش در زمان های مختلف ثابت نیست. به سخن دیگر، یگانگی در تعداد وقوع واقعه در دو جمعیت مختلف، به معنای یگانگی در میزان یا سرعت وقوع واقعه در آن دو جمعیت نیست.

فرض کنید تعداد یا فراوانی واقعۀ ولادت در دو جمعیت مختلف در طول یک سال معین 2 میلیون باشد. واضح است که تعداد یا فراوانی وقوه ولادت در هر دو جمعیت مساوی است. حال اگر هر دو جمعیت دارای حجم مساوی باشند، میزان ولادت هم در هر دو جمعیت مساوی می شود. از سوی دیگر، فرض کنید حجم جمعیت در یکی 50 و در دیگری 200 میلیون نفر باشد. در آن صورت، میزان ولادت یا فراوانی نسبی وقوع ولادت در جمعیت 50 میلیونی 40 در هزار سال است، حال آنکه این میزان در جمعیت 200 میلیونی 10 در هزار در سال است. نتایج حاصل از مقایسۀ فراوانی وقوع واقعه،به عنوان شاخص سرعت وقوع واقعه، گمراه کننده است. این فروانی ها باید برای جمعیت های درگیر در مقایسه نسبی و به میزان تبدیل شوند تا مقایسۀ سرعت وقوع واقعه در جمعیت های مختلف مسیر گردد. به تعبیر دیگر، یگانگی در تعداد یا فراوانی واقعه به معنای یگانگی در سرعت وقوع واقعه نیست. از سوی دیگر، یگانگی در میزان هم به معنای یگانگی در تعداد یا فراوانی واقعه نیست.

فرمول میزان

صرف نظر از نوع یا شکل میزان و اینکه میزان جمعیتی است یا غیر جمعیتی، میزان (یا نرخ) واقعه از فرمولی عام زیر تبعیت می کند:

میزان واقعه  =   (عدد ثابت)

در این فرمول سه عنصر بارز وجود دارد: (1) تعداد واقعه، (2) جمعیت در معرض واقعه و (3) عدد ثابت. دو عنصر دیگر هم هست که به طور صریح در میزان نیامده است: دورۀ زمانی و قلمرو مکانی.

انواع کلی میزان

میزان به طور کلی دو نوع است: مرکزی و احتمالی. میزان مرکزی نرخی است که در مطالعۀ مقطعی یا عرضی مناسبت پیدا می کند. میزان احتمالی نرخی است که در مطالعۀ طولی مناسبت پیدا می کند. خواننده ممکن است از این تعریف ها چیز زیادی دستگیرش نشود. در واقع، کار ما هم در بخش بعد، تحت عنوان «دو نوع مطالعه، دو نوع میزان» معرفی و توضیح مطالعه طولی و مطالعۀ مقطعی و میزان های متناسب با این دو نوع مطالعه است.

1-3  دو نوع مطالعه، دو نوع میزان

همان طور که اشاره شد، این بخش به معرفی و توضیح مطالعۀ طولی و مطالعۀ مقطعی و میزان احتمالی و میزان مرکزی اختصاص دارد. بدین منظور، از ابزاری استفاده می کنیم که دیاگرام لگزیس[2] خوانده می شود.

دیاگرام لگزیس یکی از ارکان تحلیل جمعیت شناختی[3] پرسا (1972، 1374) است. در ادبیات جمعیت شناسی به زبان فارسی هم این دیاگرام به طور عمده به عنوان یک ابزار تحلیلی معرفی شده است.[4] با وجود این، استفاده تحلیلی از دیاگراک لگزیس در این متن، به سبب محدودیت های شدید آماری در کشور ما، تحت الشعاع استفادۀ آموزشی از آن قرار گرفته است.

دیاگرام لگزیس

دیاگرام لگزیس ابزاری است که به کمک آن زندگی و مرگ (یا ازدواج و انحلال ازدواج) یک نسل یا دستۀ همزمان را در جریان زمان، یا نسل های گوناگون را در یک برش یا مقطع زمانی، در دو بعد زمان (سال های تقویمی) و سن (یا طول سال های ازدواج) می توان به نمایش گذاشت.

زمان یک متغیر پیوسته است. به تعبیری لحظه ها به هم متصل اند. بنابراین، زمان را می توان به صورت یک پیوستار نمایش داد. پیوستار یک خط مستقیم است. پیوستار زمان هم یک خط مستقیم است که بر روی آن لحظه های با اهمیت تاریخی نظیر مبدا زمانی و لحظۀ آغازین هر دورۀ زمانی (نظیر لحظۀ آغازین هر سال تقویمی) مشخص شده است. در پایین نمونه ای از پیوستار زمان آمده است. این پیوستار بر حسب سال های تقویمی، در تقویم هجری شمسی، مدرج شده است. مبدا زمانی در این پیوستار لحظۀ آغازین سال 1350 هجری شمسی است. در ضمن، لحظۀ آغازین یا لحظۀ تحویل هر سال هم در این پیوستار مشخص شده است.

در مطالعۀ زندگی و مرگ، سن بُعد دیگر دیاگرام لگزیس است[5]. سن هم چون در قالب زمان بیان می شود، یک متغیر پیوسته است. بنابراین، سن را هم می توان به صورت یک پیوستار (یک خط مستقیم مدرج) نمایش داد. با وجود این، برخلاف مبدا زمان که به اقتضای مسئله تغییر می کند، مبدا سن به طور ثابت هنگام ولادت است.[6] پیوستار سن، بر حسب فاصله های سنی 1 ساله، در شکل 1-2 آمده است:

در این پیوستار، عدد 0 آغاز زندگی یا هنگام ولادت را نشان می دهد. عدد 1 لحظه ای را بر روی پیوستار سن نشان می دهد که با رسیدن به آن شخص، یک سال کامل را پشت سر گذاشته است. به تعبیر دیگر، عدد 1 سن دقیق 1 سالگی را نشان می دهد. به همین ترتیب، اعداد دیگر هم به لحظه های مشخصی بر روی پیوستار سن دلالت دارند.

این دو پیوستار را می توان کنار هم گذاشت و به صورتی که در شکل 1-3 آمده است، نمایش داد. در دیاگرام لگزیس، زمان یا سال های تقویمی عموماً بر روی محور افقی و سن بر روی محور عمودی نمایش داده می شود. در شکل 1-3 هم از این قاعده تبعیت شده است. یادآوری می کنیم که اعداد مندرج بر روی محور افقی لحظه های مشخص زمانی و اعداد مندرج بر روی محور عمودی لحظه های سنی یا به تعبیر دقیق تر، سن دقیق را بر حسب سن کامل نشان می دهند.

1. منظورما از «ولادت» تولد مولود زنده است.

  1. Lexis

[3] . demographic analysis

  1. 3. برای مثال، رجوع کنید به امانی، 1343 و امین زاده، 1349 و 1365
  2. 1. اگر به جای زندگی و مرگ، ازدواج و انحلال ازدواج را بررسی کنیم، به جای سن هم باید طول سال های ازدواج را بگذاریم.
  3. 1. البته در فرهنگ سنتی چین زندگی با بسته شدن نطفه آغاز می شود، ولی در خارج از حوزۀ فرهنگی چین مبدا زندگی هنگام ولادت است. در توصیه های جهانی هم لحظۀ ولادت، لحظۀ آغازین زندگی است. در این باره رجوع کنید برای مثال، به سازمان ملل، 1953، ص 6.
مشاوره برای آزمون دکتری

برای مشاوره اینجا بزنید

خدمات کنکور دکتری 
معرفی موسسات آموزشی آزمون دکتری
0 0 رای ها
امتیاز بدهید
guest
0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
0
افکار شما را دوست داریم، لطفا با ما در میان بگذارید.x