آخرین اخبار

کد خبر: 2275

تاریخ بروزرسانی : 1401/08/19

Print This Post ذخیره فایل

سرفصل های درس ابخیزداری

نام بسته درسی : درس ابخیزداری

—————————————————–

فهرست:

🔔 مقدمه

🔔 تعاريف آبخيزداري

🔔 تاريخچه‌ آبخيزداري ايران

🔔 وظايف تشكيلات آبخيزداري در ايران

🔔 آبخيزداري

🔔 اشباع يا قانون كنده شدن بستر

🔔 قسمت‌هاي مختلف یک سد

🔔 تعيين حجم درياچه سد

🔔 منحني مجموع جريان

🔔 سرريز

🔔 انتخاب دبي طرح

🔔 روش‌هاي انتخاب دبي طرح

🔔 محل سرریز

🔔 تعيين ابعاد سرريز

🔔 تعيين ارتفاع سرريز

🔔 طراحي بدنه سد (جسم سد)

🔔 محاسبه پايداري سدهاي وزني

🔔 نقطه اثر مشترك نيروها

🔔 نيروي تحتاني

🔔 پايداري سد

🔔 نيروهاي فرعي

🔔 محاسبه عمق كنش در قسمت پاياب سد

🔔 انواع سدهاي مورد استفاده در آبخيزداري

🔔 مراحل و نحوه احداث

🔔 سدهاي خشكه‌چين

بخش هایی از بسته درسی ابخیزداری

مقدمه

در سال 1369 سرانه آب تجديد شونده براي هر نفر ايراني حدود بود كه متأسفانه در دهه‌ي آتي اين مقدار مي‌رسد. اين مسئله به علت شرايط خاص جوي كه شرايطي ناپايدار است بيش‌تر پيش آمده و اهميت آبخيزداري را روشن مي‌سازد. بحث آبخيزداري يعني نگرش سيستمي و همه جانبه به تمام منابع موجود درياي حوزه‌ي آبخيز كه اين منابع مي‌تواند مشتمل بر منابع آب و خاك و گياه و فون منطقه و منابع انساني (به عنوان بهره‌بردار) باشد و به نحوي كه علاوه بر استفاده صحيح و تنظيم رابطه صحيح بين تمامي اين عوامل در جهت توسعه پايدار و حفظ سرمايه‌هاي اصلي پيش برويم.

يعني در يك واحد فيزيكي آبخيز، همه جنبه‌هاي اقتصادي و اجتماعي و سياسي دخالت دارند.

يعني هر گونه تأثير و تأثري روي حوزه آبخيز بالانس موجود را به هم مي‌زند پس لازم است كه دخالت‌هاي ما هدفمند باشد.

تفكر ابخيزداري اين نیست كه بهره‌بردار از مجموعه حذف شود بلكه بهره‌بردار بايد در مجموعه وجود داشته باشد ولي توازن موجود را بهم نزند. در نتيجه در اين جا لازم است يكسري فعاليت‌هاي درماني انجام دهيم و حوزه‌ي آبخيز را مديريت كنيم.

در اين مجموعه آبخيز نحوه ارتباط اجزاء جهت مديريت خيلي مهم است و اگر اين روابط را بشناسيم مديريت ما بهينه خواهد بود. يعني ما بايد مهره‌هاي شطرنج آبخيز را به نحوي بچينيم كه هيچ وقت مات نشويم و اين مستلزم شناخت شناسنامه آبخيز است.

تعاريف آبخيزداري

تعاريف متعددي براي آبخيز داري ارائه شده است از جمله:

آبخيزداري عبارت است از تنظيم حفر آبها.

طبق درس ابخیزداری ، آبخيزداري عبارت است از حفاظت منابع آب و خاك و پوشش گياهي يك حوزه آبخيز به نحوي كه بهره‌برداري از اين منابع كمكي باشد در جهت روند توسعه منابع موجود و از نظر برنامه‌ريزي يكي از جديدترين و مقبول‌ترين روش‌هاي برنامه‌ريزي است كه براساس نگرش سيستمي و برنامه‌ريزي سيستمي و تكامل انجام مي‌شود و از خصوصيات اصلي آن جامع‌نگري و غايت‌انديشي مي‌باشد.

از ديدگاه معاونت آبخيزداري، آبخيزداري عبارت است از مديريت و بهره‌برداري هماهنگ و يكپارچه و قانونمند از منابع طبيعي، كشاورزي، اقتصادي و اجتماعي يك آبخيز مشروط بر اين كه منابع آب و خاك به خوبي حفظ مي‌شوند و سير منفي نداشته باشند.

جهت دستيابي به اين امر سياست‌گذاري موجود در بخش آبخيزداري در قالب برنامه‌هاي درازمدت، ميان مدت و كوتاه مدت انجام مي‌شود كه ماحصل آن براي ساكنين حوزه خودكفايي: توليد مستمر، اشتغال‌زائي، درآمد ثبات اجتماعي و سياسي و اقتصادي را به همراه خواهد داشت.

با توجه به مفاهيم بالا، مراحل انجام آبخيزداري در يك حوزه مشتمل بر شناسايي منابع، ارزيابي توان شامل محدوديت‌ها و پتانسيل‌ها و نهايتاً برنامه‌ريزي- و طراحي و اجرا مي‌باشد.

براي شناسائي منابع در يك حوزه آبخيز مباحث زير مطالعه مي‌شود:

1) فيزيوگرافي 2) آب و هوا 3) هيدرولوژي

4) زمين‌شناسي 5) ژئومرفولوژی 6) خاك‌شناسي

7) پوشش گياهي 8) فرسايش و رسوب 9 ) اجتماعي و اقتصاد

مطالعه اين فاكتورها منجر به طراحي جداول و نقشه‌هاي مهم مي‌شود و پتانسيل‌هاي و محدوديت‌ها مشخص مي‌شود و در نهايت با توجه به مسائل اجتماعي و اقتصادي طرح‌ريزي مي‌شود.

فاكتور نهم خصوصاً در برنامه چهارم دولت بسيار حائز اهميت جلوه كرده و خوشبختانه خيلي مورد توجه مي‌باشد.

پس از مطالعه اين 9 فاكتو توان (پتانسيل‌ها و محدوديت‌ها) در نظر گرفته مي‌شود و بعد برنامه‌ريزي طراحي و اجرا انجام مي‌گيرد.

متأسفانه حلقه‌هاي گم شده كارهاي آبخيزداري در ايران در شناسائي منابع و برنامه‌ريزي مي‌باشد.

تاريخچه‌ آبخيزداري ايران

اولين گام‌هاي اداري كه در جهت حفظ منابع آب و خاك در كشور ما برداشته شد در سال 1328 تشكيل ادارات بررسي‌هاي آب و خاك و حفظ منابع طبيعي در وزارت كشاورزي بود.

در سال 1337 اولين هشدار فرسايش در زمينه هدر رفتِ منابع آب و خاك كشور توسط كارشناسان فائو انجام شد و در سال 1338 عمليات نمونه حفاظت خاك در زير حوزه‌ي سیراچال كرج توسط كارشناسان انجام شد. در سال 1346 تأسيس دفتر فني خاك در وزارت منابع طبيعي صورت گرفت و در سال 1348 تخصيص اولين اعتبارات به پروژه‌هاي حفاظت خاك و آبخيزها انجام شد.

در سال 1349 تهيه اولين طرح آبخيزداري توسط فارغ‌التحصيلان دانشكده جنگلداري دانشگاه تهران انجام گرديد.

معرفی جامع و تخصصی رشته علوم و مهندسی آبخیز

سال 1350 شروع فعاليت‌هاي گسترده‌ي آبخيزداري در حوزه‌هاي آبخيز سدهاي كرج در سفيدرود انجام شد سال 1351 دفتر حفاظت خاك و آبخيزداري در سازمان جنگل‌ها و مراتع تشكيل شد. سال 1353 اولين طرح مشترك جامع آبخيزداري (حفاظت از آبخيزها) با همكاري فائو شروع شد سال 1370 تشكيل معاونت آبخيزداري در معاونت جهاد صورت گرفت و سال 1381 هم متأسفانه سازمان آبخيزداري در سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور ادغام شد.

وظايف تشكيلات آبخيزداري در ايران:

با ايجاد معاونت آبخيزداري در وزارت جهاد شرح تطابق ائين تشكيلات به صورت ذيل مشخص شد.

1) تهيه طرح‌هاي جامع آبخيزداري و مطالعات شناسائي، توجيهي و تفضيلي

2) اجراي پروژه‌هاي مختلف كنترل و پحش سيلاب و حفاظت خاك

3) انجام مطالعات پايه از قبيل تهيه نقشه فرسايش خاك، تهيه نقشه سيل‌خيزي، طرح اصلاح نقشه كاربري اراضي ايجاد بانك اطلاعاتي، ارزيابي شيوه‌هاي پهنه‌بندي و شيب زمين لرزش‌ها.

4) تأكيد بر فعاليت‌هاي ترويجي و تبليغي از قبيل تهيه و نشر مقالات و نشريات: اجراي برنامه‌هاي تلويزيوني، تهيه عكس و فيلم، شركت در نمايشگاه‌ها.

5) پشتيباني از فعاليت‌هاي مشاركتي از طريق تهيه دام براي آبخيزداران روستائي و ساكنان آبخيزها، انتخاب و معرفي آبخيزداران نمونه، تشكيل تعاوني آبخيزداري.

6) تهيه ضوابط و استانداردهاي فني آبخيزداري

7) كاربرد تكنولوژي‌هاي پيشرفته در انجام مطالعات آبخيزداري (…, Rs , GIS)

8) ايجاد هماهنگي با واحدهاي ذيربط از طريق انعقاد موافقت‌هاي 2 يا چند جانبه در داخل حوزه وزارتي و خارج از آن.

9) گسترش فعاليت‌هاي تحقيقاتي حفاظت آب و خاك از طريق همكاري با مركز تحقيقات مؤسسه حفاظت آب و خاك كشور.

10) انجام فعاليت‌هاي علمي و فني از طريق برگزاري سمينارها و همايشهاي مختلف

با توجه به اين مسائل آبخيزداري مي‌تواند نقش مهم و كليدي در سازندگي كشور به صورت زير داشته باشد:

1) حفظ و تقويت ظرفيت‌هاي بالقوه توليد (در قالب انجام كارهاي حفاظت خاك و آبخيزداري)

2) كاهش خطرات بلاياي طبيعي

توجه: مثلاً در سال‌هاي 61 تا 70 بيش از 15 هزار km راه، 5700 دهانه پل، 65 هزار خانه و مدرسه، 230 هزار رأس دام و 169 هزار هكتار زمين زراعي و 680 ميليارد زيان مالي به بخش‌هاي مختلف، بر اثر سيلاب از بين رفته است.