تاریخ بروزرسانی : 1402/10/16
——————————————————————————
فهرست:
🌏 مقدمه
🌏 ارزیابی محیط زیست (Environmental Assessment)
🌏 منابع طبیعی جاری دنیا و ایران
🌏 خاستگاه آمایش سرزمین
🌏 ارزیابی توان بوم شناختی سرزمین
🌏 نقش انسان در ارزیابی
🌏 نظم و بینظمی در سرزمین
🌏 ارزیابی
🌏 محیط
🌏 فرآیند ارزیابی توان بوم شناختی محیط زیست
🌏 روشهای شناسایی منابع
🌏 روشهای تجزیه و تحلیل و جمع بندی منابع
🌏 مدلها و رو شهای ارزیابی توان در ایران و جهان
🌏 گروه بندی روشهای ارزیابی توان بر اساس عوامل مورد استفاده
🌏 روشهای ارزیابی یک عامله
🌏 روشهای ارزیابی دو عامله
🌏 روشهای ارزیابی چند عامله
🌏 گروه بندی روشهای ارزیابی توان بر اساس ماهیت روش:
🌏 روش تناسب براساس محدودیت های خاک(FAO)
🌏 روش جستالت
🌏 روش پارامتریک
🌏 روش سیستمیک
🌏 روش پارامتریک مبتنی بر تلفیق بهینه
🌏 روش سیمای سرزمین
🌏 ذخیره گاه زیست کره
🌏 تاریخچه زیست کره
🌏 اهداف ثبت یک منطقه به عنوان ذخیره گاه زیست کره
🌏 انتخاب، طراحی فنی- تکنیکی و ناحیه بندی ذخیره گاه زیست کره
🌏 ویژگیهای ناحیه هسته مرکزی یا حفاظت (Core Zone)
🌏 ویژگیهای ناحیه سپر(Buffer Zone)
🌏 ویژگیهای ناحیه انتقالی (Transition Zone)
🌏 نکات اساسی در مدیریت ذخیره گاه زیست کره
🌏 چه کسانی از تاسیس ذخیره گاه های زیست کره منتفع می شوند؟
🌏 طرحریزی حفاظت
🌏 مشکلات حفاظت در داخل مناطق حفاظت شده به صورت صرف
🌏 ذینفعان
🌏 روشهای تحلیل ذینفعان در مدیریت منابع طبیعی
🌏 شناسایی و گزینش ذینفعان
🌏 مشارکت ذینفعان
🌏 بوم شناسی سیمای سرزمین
🌏 پیوستگی سیمای سرزمین
🌏 سه دیدگاه از بومشناسی سیمای سرزمین
🌏 ساختار و عملکرد سیمای سرزمین
🌏 سلسه مراتب و ارتباط اکولوژیکی سطوح مختلف اکوسیستمها
🌏 امکان سنجی اجرای حفاظت سیستماتیک در ایران
🌏 مناطق حفاظت شده ایران
🌏 اساس انتخاب شبکه حفاظت شده در ایران
🌏 حفاظت سیستماتیک در ایران
🌏 آزمون خودسنجی با پاسخ
امروزه صنعتی شدن فعالیتی است که ارتباط مستقیمی با توسعه کشورها و رفاه انسانها دارد، در این میان محیط زیست بشر، بستر انواع توسعه و قالبی در جهت پیشرفت در صنایع محسوب میشود. محیط زیست از بخشهای مختلفی از جمله محیط فیزیکی، بیولوژیکی، اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی (انسانی) تشکیل میشود، این بخشها از هم متاثر و در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگراند، به نحوی که شناخت دقیق محیط زیست بدون شناسایی این ارتباط میسر نیست به ویژه در بخش محیط زیست انسانی به علت توانایی نامحدود انسان در تغییر و تخریب محیط زیست طبیعی، نیاز به مدیریت صحیح در راستای استفاده بهینه و عقلانی از منابع طبیعی ضرورت پیدا میکند. از آنجا که هر نوع توسعه، مستلزم صرف منابع طبیعی و تولید زایدات در محیط است، لذا در هر نوع توسعه توجه به ماهیت منابع و نحوه استفاده از آنها ضروری است.
به طور کلی منابع طبیعی به سه دسته منابع پایدار، تجدید شونده و غیر قابل تجدید، دسته بندی میشوند و استفاده از آنها نیازمند شناخت دقیق ماهیت آنها ا ست. در استفاده از منابع طبیعی توجه به این ملاحظات ضروری است. با توجه به این که جایگزینی منابع تجدید شونده با سرعت خیلی پایینتری نسبت به میزان استفاده آنها انجام میشود و مصرف این منابع اغلب منجر به تولید زایدات و افزایش آلودگیهای محیط زیست میگردد، لذا انجام هر نوع توسعه و استفاده از منابع باید با توجه به مفهوم پایداری صورت گیرد که جهت دستیابی به چنین مدیریتی ابزارهایی اساسی و کارآمد مورد نیاز است.
معرفی جامع و تخصصی رشته محیط زیست
ارزیابی محیط زیست ابزاری است که در جهت دستیابی به توسعه پایدار، کاربردی کلیدی و تعیین کننده دارد. این ابزار به چند طریق، اهداف مذکور را محقق میسازد:
🟩 ارزیابی توان سرزمین یا ارزیابی توان اکولوژیکی – اقتصادی و اجتماعی
🟩 ارزیابی اثرات محیط زیستی یا ارزیابی اثرات توسعه
🟩 ارزیابی محیط زیستی استراتژیک
🟩 ارزیابی اثرات اجتماعی
همه و همه شیوه ها یا ابزارهای سنجش و ارزیابی محیط زیست در ارتباط با نوع فعالیتهای توسعه ای انسان محسوب میشوند.
ارزیابی محیط زیستی یا ارزیابی توان محیط زیست یا سرزمین (توان اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی) عبارت است از برآورد استفاده ممکن انسان از سرزمین برای کاربریهای کشاورزی، مرتعداری، جنگلداری، پارکداری (حفاظت و توریسم)، آبزیپروری، امور نظامی و مهندسی و توسعه شهری، صنعتی و روستایی در چارچوب استفاده های کشاورزی، صنعت، خدمات و بازرگانی. در فر آیند مطالعات آمایش سرزمین که ارزیابی توان محیط زیست بنیان و شالوده آن محسوب میشود، کل سطح کشور از نظر کاربریها و فعالیتهای گوناگون توسعه، تعیین کاربری میشود و سهم هر ناحیه از کشور بر اساس توان طبیعی و اقتصادی- اجتماعی با توجه به نوع توسعه تعیین و مکانیابی میشود. نمودار زیر رابطه انسان در تعادل فعالیتهای اقتصادی و صنعتی و حفظ محیط زیست را نمایش میدهد.
بر این اساس فرایند تهیه و تدوین طرحهای توسعه، باید با رعایت اصول آمایش سرزمین و ضوابط محیط زیستی انجام گیرد. نمودار زیر جایگاه آمایش سرزمین در کشور را نشان میدهد.
اجرای طرحهای توسعه بدون مطالعه آمایش سرزمین در کشور، بر خلاف اهداف توسعه پایدار بوده و تحقق این مهم را با مشکل مواجه میسازد. نمودار سمت چپ فرآیند تهیه و تدوین طرحها با رعایت آمایش سرزمین و نمودار سمت راست این فرآیند را بدون رعایت اصول آمایش سرزمین نمایش میدهد.
آیا بحران حال و آینده تنها به خاطر افزایش جمعیت است؟ آیا افزایش جمعیت در میان کشوریهای در حال توسعه که رشدی به مراتب بیشتر از کشورهای توسعه یافته دارند به تنهایی میتواند مسئول و جوابگوی مسائل و مشکلات آنها باشد؟ به طور کلی پاسخ منفی است و باید گفت که کاهش بیش از اندازه منابع طبیعی، افزایش آلودگیهای زیست محیطی، نارسایی توزیع متعادل منابع، رشد صنعتی و رشد اقتصادی میتوانند از جمله عواملی باشند که با رشد جمعیت و عدم برنامه ریزی صحیح و مدیریت سرزمین به معنای واقعی کلمه ریشه بسیاری از مشکلات و مسائل پیش روی بشر امروزی است. در نگاه اول با توجه به سرعت گسترش فناوریهای جدید در دهه های اخیر، چنین به نظر میرسد که انسان قادر خواهد بود این نابسامانیها را مهار کند و از بروز بحران جلوگیری نماید. سرعت رشد ارتباطات و انسان تا 10 میلیون برابر و سرعت رشد حمل و نقل انسان به صد برابر و یا سرعت داده پردازی به یک میلیون برابر و سرعت رشد قدرت مهار بیماریها توسط انسان صد برابر، قدرت کشندگی سلاح انسان یک میلیون برابر در سده گذشته شده است ( کاهن 1995 ). لذا با داشتن چنین رشد فنی، اگر جلوگیری از بحران ممکن نگردد، کاهش آن دور از انتظار نخواهد بود.
منابع طبیعی معمولا به سه گروه زیر قابل تقسیم بندی است:
🔵 – منابع پایدار: انرژی خورشیدی
🔵 – منابع با توان تجدید پذیری: جنگلها، مراتع و تالابها
🔵 – غیر قابل تجدید: سوخت فسیلی، کانیها
جایگاه یا محل پیدایش منابع طبیعی، خشکیها و آبهای ترازهای زبرین و زیرین کره زمین است. منابع طبیعی تمامی خشکیها و آبهای کره زمین قابل استفاده برای انسان نیستند.
به لحاظ موجودی منابع در کره زمین فقط 2 درصد آن به شهرها، معادن، مناطق صنعتی، جاده و فرودگاه اختصاص یافته است و تنها 30 درصد از این سطح یعنی 13 میلیارد هکتار میتواند به عنوان جایگاه منابع طبیعی خشکی برای بهره وری انسان به حساب آید. این مقدار سطح نیز بر حسب توان تولیدی خود به چهار دسته قابل تقسیم بندی است.
🔴 – توان تولیدی زیاد = 700 میلیون هکتار
🔴 – توان تولیدی متوسط = 1100 میلیون هکتار
🔴 – توان تولیدی کم = 1500 میلیون هکتار
🔴 – توان تولیدی صفر = 9700 میلیون هکتار
مجموعه کشتزارها، مراتع و جنگلهای موجود جهان که توان تولیدی قابل حساب دارند در سه دسته اول ( 3300 میلون هکتار ) جای گرفتهاند. 5200 میلیون هکتار از این سطح با توان تولیدی صفر، کم و بیش پوشیده از علفزار و درختزار است که توان تولیدی قابل توجه ای ندارد و 4500 میلیون هکتار باقیمانده از این سطح به هیچ وجه توان تولیدی ندارد. سطح کشتزارهای فعلی جهان به 5/1 میلیارد هکتار بالغ میشود و سطح جنگلهای جهان به حدود 5 میلیارد هکتار و سطح مراتع به 5/4 میلیارد هکتار برآورد شده است (فائو 1995 ). در ایران سطح جنگلها حدود 12 تا 18 میلیون هکتار، مراتع بین 50 تا 90 میلیون هکتار، سطح کشتزار ها 18 تا 20 میلیون هکتار ( 5 تا 6 میلیون هکتار آبی، 6 تا 7 میلیون هکتار دیم، 5 تا 6 میلیون هکتار آیش، 1 تا 2 میلیون هکتار باغ) است.
نکته:
با توجه به این ارقام آنچه به عنوان زمین یا جایگاه منابع طبیعی تولید کننده در خشکی در اختیار انسان قرار گرفته است محدود به همین 33 میلیون کیلومتر مربع است
از طرف دیگر این محدودیت برای آبهای موجود کره خاکی ( 1400 میلیون کیلومتر مکعب، 97 درصد شور و 3 درصد شیرین) نیز وجود دارد.
در ایران از مجموع ریزشهای جوی ( 240 تا 250 میلیمتر متوسط بارندگی سالانه ) حداکثر 413 میلیارد متر مکعب پتانسیل آب قابل استحصال است که 71 درصد به شکل تبخیر و تعرق ( 295 میلیارد متر مکعب) از دسترس خارج می گردد. از بقیه آن 93 میلیارد متر مکعب به صورت آب جاری در کشور روان میشود. و 25 میلیارد به آبخوانهای آبرفتی کشور نفوذ میکند. با در نظر گرفتن حجم آب سطحی ورودی به کشور از طریق مرزها و رودخانه های مشترک 12 میلیارد متر مکعب، حجم جریانهای سطحی کشور تا 105 میلیارد متر مکعب افزایش مییابد . آبهای زیرزمینی کشور (چاه قنات و چشمه های آبرفتی) 50 میلیارد متر مکعب است. توان منابع آب کشور برای توسعه با توجه به شناختی که از مجموع تواناییهای منابع آب کشور شامل تغذیه، تبادلات آبی، حجم ریزشهای جوی، جریانهای سطحی و میزان مصارف آب وجود دارد به شرح زیر برآورد شده است:
🔴 آب سطحی 30 تا 35 میلیارد متر مکعب
🔴 آب زیر زمینی 2 تا 4 میلیارد متر مکعب
نوشتههای تازه
آخرین دیدگاه ها