سرفصل های درس تاریخ ایران از قاجارتا انقلاب اسلامی

نام بسته درسی: از قاجار تا انقلاب اسلامی

—————————————–

فهرست:

سلسله افشار

سلسله زندیه

سلسله قاجاريه

فتحعلی شاه قاجار

محمدشاه قاجار

ناصرالدین‌شاه قاجار

مشروطیت 

انحلال قاجار

جمهوری سوسیالیستی ایران 

سلسه پهلوی

بخش هایی از بسته درسی از قاجار تا انقلاب اسلامی:

نادر شاه افشار

میرزا مهدی خان استرآبادی، منشی مخصوص نادرشاه در کتاب خود، نادر را از ایل قرقلو می‌داند که تیره‌ای از افشارند را از جنس ترکمان می‌شناسد که مسکن و مأوای قدیم آن‌ها، ترکستان است. همچنین می‌افزاید:«در ایامی که مغولیه بر ترکستان استیلا یافتند، از ترکتسان کوچ‌ کردند. در آذربایجان توطن اختیار و بعد-از ظهور خاقان گیتی‌ستان، شاه اسماعیل انار الله برهانه‌ به تقریبات کوچ کرده و در سرچشمهء میاب کوپکان من محال ابیورد خراسان که در سمت شمال مشهد مقدّس طوس است توطن اختیار کردند.

میرزا مهدی خان استرآبادی معتقد است «طوایف افشار ساکن در نواحی شمال مشهد، تابستان‌ها در ابیورد ییلامیشی و زمستان را در دستجرد و دره جز قشلامیشی می‌کردن «.دسته‌هایی از افشارها که در نواحی خراسان، همدان، قزوین، قم، ساوه و دیگر نواحی مرکزی ایران‌ پراکنده شدند، به‌طور عمده در زمان‌ شاه عباس اول به نقاط مزبور مهاجرت کردند. نادر در محرم سال 1100هجری قمری برابر با نوامبر 168 میلادی، در دستگرد چشم به جهان گشود..

خانوادهء نادر بسیار تنگدست‌ بودند. پدرش امامقلی بود که شغل‌ پوستین دوزی داشت محقق دیگری، حکایت از اسارت نادر و خانوادهء او می‌کند که ازبک‌ها در سال‌ 1116 هـ ق برابر با 1704 میلادی،به‌ خراسان یورش بردند که طی آن، عده بسیاری‌ را نیز به اسارت گرفتند. در میان اسیران، نادر و مادرش نیز بودند که تا چهار سال بعد، همچنان به بندگی غارتگران رضا می‌دادند و چون مادر نادر مرد، او نیز فرصت را مغتنم‌ شمرد و گریخت. در ابتدای‌ زندگانی، ندر قلی نام داشت و وقتی کارش‌ در دستگاه طهماسب دوم بالا گرفت، لقب‌ طهماسب قلی خان یافت و هنگامی که به‌ سلطنت رسید، خود را نادر شاه خواند. در ایام‌ جوانی در زد و خوردهای محلی با ترکان و کردان چشمگزک خبوشان(قوچان)و ازبکان‌ و تاتارها به شجاعت شهرت یافت. همراهانش از افشارهای قرقلو و کردان دره گز و ابیورد بودند و جمعی از طایفهء جلایر به‌ سرکردگی طهماسب قلی خان جلایر،قلعهء کلات،مرکز فعالیت‌های شرارت آمیز و نظامی وی بود.

نادرشاه در جوانی به خدمت بابا علی بیگ کوسه احمدلو، ریس ایل افشار و حاکم شهر ابیورد در آمد و در پرتو کاردانی که داشت به فرماندهی نگبانان او رسید و در سیر صعودی خویش توانست با دختر او نیز ازدواج نماید. از این زن‌، رضاقلی میرزا مهین فرزند نادر به وجود می‌آید و چون پس از پنج سال بدرود زندگی می‌گوید، نادر با دختر دوم بابا علی بیک ازدواج می‌کند که نصر الله و امامقلی را به دنیا می‌آورد. پس از مرگ‌ بابا علی بیک کوسه احمد لوی افشار در سال‌ 1136 هـ.ق نادر قلی جانشین او شد..

بتدریج نزدیکی شاهزاده طهماسب دوم به‌ نادر شروع شد و این نزدیکی و ارتباط در مرحلهءاول از طرف شاهزادهء صفوی، شاه طهماسب‌ دوم بود که باعث تثبیت و مستحکم شدن‌ پایه‌های قدرت نادرشاه به صورت رسمی و قانونی شد. طهماسب میرزا که با اتحاد نادر قلی به جنگ ملک محمود سیستانی رفتند و نادر توانست مشهد را تصرف نماید. نادر پس از این به جنگ افغانها رفت و توانست در طی سه جنگ مهماندوست، سر دره خوار و مورچه خورد افغان ها را تار و مار نماید. پس از این پیروزی ها بود که نادر در سایه شاه تهماسب دوم دارای اختیارات زیادتری شد و پس از آن در نرد زرقان شیراز بود که کار نیروی افغانی را یکسره نمود.

نادر قلی پس از آن بی درنگ به جنگ سپاهیان عثمانی و روسی می رود که از شرایط  استفاده کرده بودند و بخش وسعی از سرزمین ایران را در تصرف داشتند. نادر توانست نهاوند را تصرف نماید و در جلگه ملایر شکست سنگینی به سپاهیان عثمانی وارد نماید. در این نبرد غنایم بسیاری نصیب سپاهیان ایران شد و این امر باعث تقویت سپاه نادر شد. خبر فتوحات نادر سبب خشم ابراهیم پاشا شد او دستور داد تا سپاه مجهزی برای نبردی سهمگین با نادر آماده نمایند اما این سپاه در خواجه مرجان از نادر شکست سختی خورد و پس از آن نیز نیرو های کمکی عثمانیان پیاپی از ایرانیان شکست خوردند .

خبر پیروزی های پیاپی ایران بر عثمانیان باعث خرسندی روس ها شد به همین خاطر افسران روس تصمیم گرفتند تا لواشف را به همراه گروهی از مهندسان نظامی و تعدادی توپ به کمک سپاهیان ایران بفرستند. ایرانیان پس از این پیروزی ها با عثمانیان صلحی ناپایدار بستند.

نادر پس از آن متوجه شورش ابدالی های هرات شد که از سوی حسین سلطان حاکم قندهار کمک می شد. شهر هرات تصرف شد و ابدالی ها که در جنگجویی شهره بودند بنا به صلاحدید نادر، وارد سپاه شدند. اما در این میان نادر خبر شکست شاه تهماسب دوم را شنید . تهماسب که برای اینکه خود را زیر سایه نادر خارج سازد به جنگ عثمانیان رفته اما از عثمانیان شکست خورده و بخشی از خاک ایران به تصرف دشمن درآمد. نادر شاه برای جبران مافات اماده نبرد شد . او قبل از نبرد تهماسب را از حکومت عزل نمود و فرزند 8 ماه اش را با نام شاه عباس سوم جانشین او ساخت. نادر توانست در طی چند نبرد سنگین سپاهیان عثمانی را مغلوب سازد و معاهده صلحی با عثمانیان ببندد.

نادر  پس از بیرون راندن نیروی متخاصم خارجی و سرکوب گردن کشان داخلی، تصمیم گرفت تا کار خاندان صفوی را یکسره نماید و خود به شکل قانوی حاکم ایرران گردد. اقداماتی که نادر در این زمینه انجام داد بسیار هوشمندان، دقیق و زیرکانه بود.او در طی سچند سال تلاش نمود اعتماد افکار عمومی را از خاندان صفوی بخو د جلب نماید و در آخرین تلاش خود برای این امر دستور داد تا همگی امرای لشگری و کشوری و بزرگان دربار ایران در جلسه ای در دامغان گرد هم آیند. در این گردهمایی بزرگ تصمیم گرفته شد تا  نادر را به عنوان شاه ایران انتخاب نمایند. نادر برای قبول این منصب سه شرط گذاشت که عبارتند از :

1-ایرانیان اعمال سب و رفض را که به وسیله شاه اسماعیل اول اعلام گردیده بود را ترک نمایند.

2- با پیروی از تعالیم امام جعفر صادق (ع) آئین جعفری را به عنوان رکن پنجم اسلام بپذیرند.

3-ایرانیان از طرفداری خاندان صفویه دست بردارند و هیچ یک از خاندان او را پناه ندهند

4-سلطنت در خاندان نادر موروثی شود.                                                                                                                                                                                                                       

نادر پس از به سلطنت رسیدن  شرایط را برای حمله به آخرین پایگاه افغانی های غلزایی آماده دید و به قندهار لشگر کشید و با وجود مقاومت افغان ها این شهر تصرف شد. نادر در هنگام نبرد با غلزای ها سفیری را به دربار دهلی فرستاد و از پادشاه هندوستان خواست تا مانع ورود افغانی های شورشی به خاک هندوستان شود. در این زمان محمد شاه از نوادگان گورکانیان هند بود که در طی حکومت خویش با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم میکرد. نادرشاه با استفاده از ضعف او به هندوستان لشگر کشید  و توانست در نبرد سرنوشت ساز کرنال بر سپاه سلطان محمد غلبه نماید. محمد شاه تسلیم نادرشاه شد ونادر وارد دهلی شد.

ماموران هندو  که وظیفه گرفتن غرامت جنگ از مردم شهر را داشتن از فرصت استفاده کرده و برای سود جویی خود بیش از انداز از مردم دهلی خراج دریافت می کردند این امر باعث شورش مردم شهر شد . تنور این شورش با انتشار خبر مرگ نادرشاه در میان مردم شهر بسیار داغ شد به همین خاطر نادر دستور سرکوبی این شورش را صادر نمود و سپاهیان قت عامی از مردم شهر انجام دادند. نادر پس از تصرف دهلی پیمان صلحی با محمد شاه بست که از آنجمله: غنایمی عظنی از طلا و سکه ها به همراه جواهرات سلطنتی  چند تخت مرصع؛ ممالک غرب رود خانه سند به نادرشاه رسید.

نادر پس از بازگشت از هندوستان قصد داشت تا مرز های ایران را به سرحد های باستانی خود برساند و با لشگر کشی به ترکستان  انتقام حملات مغولان را بگیرد و از سوی دیگر شورش حاکم خوارزم، ایلبرس خان  که مزاحمت هایی را ایجاد نموده بود و از سوی دیگر نیز حاکم بخار  به نام ابوالفیض خان  را خراج گذار خود نماید به همین منظور تدارکاتی برای این لشگر کشی فراهم شد. ابوالفیض خان تسلیم شد و دو  دختر خویش را به ازدواج  علی قلی خان و نادرشاه درآورد. نادر شاه پس از آن متوجه خوارزم شد و در نبردی توانست ایلبارس خان را مغلوب سازد. ایلبارس خان کشته شد و طاهر خان از نوادگان ولی محمد چنگیزی را به حکومت خوارزم انتخاب نمود.

تا این زمان نادرشاه حکم شاه افسانه ای را پیدا کرده بود که ایران را از منجلاب بیرون کشیده و در صحنه جهانی حیثیتی کسب نموده بود. نادرشاه پس از آن دست به اقداماتی اشتباه زد و لشگرکشی های او عمدتا با شکست همراه شد امری که بر روحیه این سردار  و جهانگیر کبیر بسیار سخت آمد. نادر درهنگام سرکوب شورشی در داغستان د ر جنگل های سفیدکوه  با تیری مورد سوقصد قرار گرفت که گمان نادر شاه این اقدام توسط فرزندش رضاقلی انجام گرفته است. لزگی ها قومی فقیر ولی دلاور بودند که در داغستان سر به شورش برداشتند و ابراهیم خان برادر نادرشاه را مقتول ساخته بودند. نادر که قصد سرکوبی لزگی ها را داشت مورد شبیخون های این قوم قرار می گرفت و سرانجام با دادن تلفات سنگین مجبور به بازگشت شد. نادر در این هنگام که بسیار غمگین از مرگ برادر و شکست از لزگی ها بود  دستور داد تا فرزندش رضاقلی را نابینا سازند اما فردای آن روز از تصمیم خود پشیمان شد و دستور داد تا پنجاه نفر از افرادی که در جلسه نبینا ساختن فرزندش بودند قتل و عام شوند.

نادرشاه  در مرحله دوم زندگی خویش، برای تصرف بغداد به عثمانیان اعلان جنگ داد و در این راه موفقیت هایی بدست آورد اما با شروع اغتشاشات در ایران مجبور به بازگشت شد. شورش فردی که خود را نوه سلطان حسین می خواند در شیروان و قیام محمد علی رفسنجانی با لقب صفی میرزا سبب شد تا نبرد با عثمانیان ناتمام باقی بماند. شورش های در خوارزم و  شورش محمد تقی خان شیرازی در شیراز مقدمه ای از مجموعه شورش هایی شد که در اواخر حکومت نادر آغاز شد و تا مدت های مدیدی بعد از مرگ نادر ادامه یافت. شورش خوارزم و  محمد تقی خان سرکوب شدند و نادر فرصت یافت تا دوباره به جنگ عثمانیان برود هرچند نادر در این نبرد ها پیروزی های خوبی بدست آورد اما سرانجام قرار شد تا بر اساس  معاهده زهاب قرار دادی امضا نمایند.

در سال های آخر عمر نادر رنج و سختی های بسیاری بر مردم ایران وارد آمد  و این امر  سبب قیام هایی در نقاط مختلف شد. اجحافات بی رویه با عث شد تا اطرافیانش نیز علیه او قیام نمایند سرانجام این بدبینی ها سبب شد تا با طرح نقشه ای نادر را به قتل برسانند.

پس از نادرشاه برادرزاده اش، علی قلی خان با لقب عادلشاه تاج گذاری نمود. او که سرداری قابل بود و در کارزار های مختلف آبدیده و مجرب شده بود در آواخر حکومت نادر سر به شورش نهاد. بعد از مرگ نادر در سر هوای سلطنت افتاد و با تسخیر کلات که گنج های نادر در آن نگهداری می شد دستور داد تا تمامی حفاد نادر را بجز شاهرخ مقتول ساختند و در مشهد تاجگذاری نمود او با طغیان محمد حسن خان قاجار و ابراهیم خان رو به رو شد. ابراهم خان برادر خویش را به جنگ دعوت نمود و توانست بر او پیروز شود و مقتول گردید.

ابراهیم خان نیز چون برادرش حکومت کوتاهی داشت ، بزرگان کشور گرد  شاهرخ گرد آمدند و نیروی برای جنگ با ابراهیم فراهم آوردند شاهرخ پیروز شد ابراهیم نیز مقتول گشت.

شاهرخ سومین جانشین نامدار نادر است که در طی عمر طولانی طعم آرامش را نچشید. میر سید ولی متولی استان قدس بود که علیه شاهرخ شورش نمود و با نام شاه سلینان ثانی بر حکومت شاهرخ  یورش برد .او پس از دستگیری شاهرخ دستور کور نمدن اورا صادر نمود . اما شاهرخ دوباره قدرت را در دست گرفت و با نابینا ساختن میر محمد به حکومت چهل روزه او پایان دادند. شاهرخ تا زمان حمله آقا محمد خان قاجار در مسند قدرت باقی بود و به دستور او در زیر شکنجه های درناک درگذشت.

برای مشاوره اینجا بزنید