تاریخ بروزرسانی : 1402/11/28
نام بسته درسی : درس جغرافیای شهری
———————————————————
فهرست :
فصل اول – جغرافیای شهری و ابعاد اجتماعی ـ اقتصادی آن
جغرافیای شهری چیست؟
قلمروهای جغرافیای شهری
دو موج بزرگ در تحولات جغرافیای شهری
مطالعه تطبیقی در جغرافیای شهری
ابعاد اجتماعی ـ اقتصادی جغرافیای شهری
مطالعات ماکرو میکرو در جغرافیای شهری
سطوح تحلیلی در جغرافیای شهری
شهر و انواع برنامهریزی
سیستم اطلاعات جغرافیایی و جغرافیای شهری
افقهای تازه در جغرافیای شهری
فصل دوم – سیر تکوینی جعرافیای شهری
نظریات ژرژکهل و اتو اشلوتر
جبر جغرافیایی و جغرافیای شهری
تأثیر تحولات علم جغرافیا در جغرافیای شهری
جغرافیای سنتی و جغرافیای شهری
انقلاب کمی و جغرافیای شهری
جغرافیدانان و شهرهای جهان سوم
جغرافیای شهری در ایالات متحده
جغرافیای شهری در چین
نتیجهگیری از سیر تحولات جغرافیای شهری
فصل سوم- شهر و مفاهیم شهری
ملاکهای شناخت شهر از روستا
نگرشهای جهانی به تعاریف و مفاهیم شناخت شهر از روستا
موقع مطلق و موقع نسبی شهرها
شناخت شهر براساس کارکردهای اقتصادی
ویژگیهای روستایی در برابر ویژگیهای شهری
مفهوم شهرنشینی
مفهوم شهرگرایی
ویژگیهای شهرهای جهان سوم
بخش مرکزی شهرها
ویژگیهای بخش مرکزی شهرها
تعاریف و مفهوم حومه های شهری
مرزهای دهشهر
شهر و مهاجرتهای روستایی
شبکه شهری
مفهوم مگالاپلیس
مشخصات مگالاپلیس
فصل چهارم – مکتب های جعرافیای شهری
تاریخچه
روشهای کمی و جغرافیای شهری
انتقاد بر روشهای کمی در جغرافیای شهری
جغرافیای شهری و بررسی نیازهای جامعه
جغرافیای شهری و اقتصاد جهانی
نقش دولتها و جغرافیای شهری
اکولوژی تطبیقی از شهرها
مکتب اقتصاد کلاسیک جدید و جغرافیای شهری
لیبرالیسم، رادیکالیسم و جغرافیای شهری
مکتب اکولوژی شهری
مکتب نئواکولوژیک و جغرافیای شهری
اکولوژی فرهنگی و جغرافیای شهری
مدل سیاست شهری
فصل پنجم – زندگی شهری در دورههای تاریخی
بررسی نظریههای مربوط به پیدایش شهرها
ویژگیهای شهرها در سیر مدنیت
نتیجهگیری از نظریهها
آغاز زندگی شهری
اولین شهرها در تاریخ
شهرهای صنعتی
شهرهای استعمارزده
شهرهای استعمارزده بعد از استقلال
ایدئولوژی اسلامی و مورفولوژی اسلامی
شهرهای فراصنعتی
فصل ششم- مادر شهرها
مفهوم مادرشهر
سه ویژگی مهم مادرشهرها
توپوگرافی اجتماعی مادرشهرها
اقتصاد مادرشهرها
درجهبندی خدمات مادرشهری
طبقهبندی نیروی کار مادرشهرها
حوزه مادرشهر
نیازها و بخشهای اصلی یک مادرشهر
فصل هفتم – منطقه بندی و مورفولوژی شهری
تعریف و مفهوم منطقهبندی
عوامل موثر در منطقهبندی
اهداف منطقهبندی
تهیه نقشه منطقهبندی
منطقهبندی و قیمت زمین
لیبرالیسم و منطقهبندی شهری
طرحهای جامع شهری
کاربری زمین
اهداف اقتصادی کاربری زمین
مورفولوژی شهری
مکتبهای مورفولوژی شهری
فصل هشتم – وابستگیهای فضایی و روابط شهر و روستا
نقش روابط سکونتگاهی در توسعه ناحیهای
اصول نظریه فن تونن
روابط شهر و روستا
سیاستهای برنامهریزی و روابط شهر و روستا
شهر در برابر روستا در برنامهریزی توسعه
شهرهای کوچک و توسعه کشاورزی
توسعه کشاورزی و توسعه شهری
روابط شهر و روستا و فرصتهای اشتغال در شهرها
نقش شهرهای کوچک در روابط شهر و روستا
شبکه بازاریابی در روابط شهر و روستا
نقش دولتها در سیستم بازارها در روابط شهر و روستا
عوامل موثر در بازاریابی
طبقهبندی وابستگیهای شهر و روستا
مراحل تحلیل کارکرد شهرها در توسعه روستایی
نتیجهگیری از مباحث روابط شهر و روستا
فصل نهم – سیستم های شهری
تعریف و مفهوم
طبقهبندی شهری اوروسو
اهمیت برخورد سیستمی در جغرافیای شهری
ویژگیهای برخورد سیستمی در جغرافیای شهری
عوامل موثر در آینده سیستمهای شهری
پویایی سیستمهای شهری
تحرکهای جمعیتی و رشد اقتصادی
عوامل حرکتهای مهاجرتی
پیامد حرکتهای مهاجرتی در کشورهای در حال توسعه (از: جان شورت)
عوامل موثر در سیستمهای شهری کشورهای جهان سوم
تحلیل سیستمهای سکونتگاهی
عوامل موثر در سیستمهای شهری
سیستمهای شهری در دورههای مختلف
مراحل توسعه سیستمهای شهری
اکوسیستمهای شهری
نظریه مکان مرکزی
مفهوم آستانه در نظریه مکان مرکزی
مفهوم حوزه نفوذ کالا و خدمات در نظریه مکان مرکزی
عوامل موثر در مراجعه مصرفکنندگان به مکان مرکزی
نخستین شهر در نظام سلسله مراتبی
لزوم بررسی سیستمهای ناحیهای
سیستمهای ناحیهای (ناحیه به عنوان یک سیستم)
فصل دهم – تمرکز زدایی و سیستم های سکونتگاهی
سیاست تمرکززدایی فضایی
تمرکززدایی و دگرگونی اقتصاد روستایی
تمرکززدایی و کنترل مهاجرت
تمرکززدایی صنعتی و کنترل شهرهای بزرگ
تمرکززدایی فضایی و ایجاد شهرهای جدید
تمرکززدایی و نقش شهرهای کوچک
تمرکززدایی و ایجاد پایتختهای جدید
سیاستهای فضایی و مدلهای توسعه
فصل یازدهم – نظریه های اجتماعی و شهر نشینی
جغرافیای شهری و نظریههای اجتماعی
نظریههای جوهری در جغرافیای شهری و برنامهریزی شهری
نظریههای تبیینی در جغرافیای شهری و برنامهریزی شهری
نظریههای مربوط به شیوه کار
پلورالیسم و مسائل شهری
اقتصاد سیاسی شهرگرایی
نظریههای رفورمیستی و مسائل شهری
نظریه سیکل زندگی شهرها و محلههای شهری
شهر و بازتولید نیروی کار
نظریه مدیریتمداری شهری
اقتصاد نفت و شهرهای جهان سوم
اقتصاد جهانی، اعتیاد و وام
نظریه شهر انگلی
تقسیم بینالمللی کار و شهرهای جهان سوم
نظریه دومدار سیستمی
تجدد طلبی و شهرهای جهان سوم
دوگانگی شهری
شهرنشینی و مکتبهای کلاسیک
نظریههای سنتی و تفاوتهای بین جامعه روستایی و شهری
استراتژی توسعه و سیاست شهری
فصل دوازدهم – ساخت اکولوژیک شهر
ساخت شهر به صورت دوایر متحدالمرکز
ساخت قطاعی شهر «نظریه همر هویت»
ساخت شهر با بررسیهای آماری «نظریه کالوین اشمید»
ساخت ستارهای شکل
ساخت چندهستهای «نظریه چنسی هریس و ادواررد اولمن»
تلفیق و ترکیب دو نظریه «نظریه پترمن»
نظریه موریس دوی
عوامل مؤثر رد ساخت منطقه مسکونی
تحلیل نظریههای مربوط به «ساخت شهر»
فصل سیزدهم- تاریخ و دیدگاه های پیدایش شهر و شهرنشینی
نظریههای شکلگیری شهرها
شهرها، منابع طبیعی و مازاد اقتصادی
شهرها، تحولات اجتماعی و دولت
کانونهای اولیه پیدایش شهر و شهرنشینی
تعریف و مفهوم شهر در ایران
مفهوم شهر در گذشته
شهرنشینی در دوره باستان (پیش از اسلام)
بومیان ایران و شهرنشینی
آمدن آریائیها به ایران و تشکیل حکومتهای پارسی
مادها
شهرنشینی در دوران هخامنشی
شهر و شهرنشینی پس از حمله اسکندر مقدونی
شهر در دوره اشکانیان
روند تکاملی شهرنشینی در دوره ساسانیان
سیر تحول نظام کالبدی ـ فضائی شهرهای باستانی (قبل از اسلام)
شهر و شهرنشینی در دوره اسلامی
شهر و شهرنشینی پس از پیروزی اسلام
شکلیابی شهر اسلامی و سازمان فضائی جدید
دگرگونی در ساختار محتوائی شهرهای قدیمی
شهرهای نوبنیاد
سیر تحول و دگرگونی در ساختار شهرها در امپراطوری اسلامی
دوره صدر اسلام
دوره بنیامیه
دوره عباسیان، شکلگیری امپراطوری اسلامی
ظهور حکومتهای محلی و تجدید حیات شهری در ایران
تشکیل حکومت ترکان
حکومت سلجوقیان و خوارزمشاهیان
ایلخانان
ساختار کالبدی شهرهای دوره اسلامی
عناصر اصلی شهرهای اسلامی
بازسازی و تجدید ساختار نظام شهری ایران
دوران حکومت افشار و زند
انقلاب مشروطیت عصری نو در حیات شهرنشینی ایران
فصل چهاردهم- دوره پهلوی و استقرار نظام سرمایهداری
دوره رضاشاه 1300 تا 1320 مرحله اول دگرگونی و رشد بطنی شهرها
مرحله دوم رشد بطنی شهرنشینی 1320 تا 1341
ترکیب اجتماعی و پراکندگی فضائی جمعیت شهری ایران تا اولین سرشماری عمومی 1335
توسعه نظام سرمایهداری و رشد شتابان شهرنشینی
بازتاب جمعیتی ـ فضائی رشد شتابان شهرنشینی تا انقلاب اسلامی
پویائی نظام شهری و سازمان فضائی آن بعد از انقلاب اسلامی
دگردیسی و گذر از شهر دولت به شهر اقوام
شبکه شهری
دورنمای آینده شبکه شهری و پیدایش منظومههای شهری
فصل پانزدهم – نظام سلسله مراتبی شهرهای ایران
تعاریف و مفاهیم
حد مطلوب جمعیت یا اندازه بهینه شهر
سلسله مراتب شهری از نظر کیفی و عملکردی
الگوی سلسله مراتب شهری از نظر کمّی
ایجاد تعادل در نظام شهری ایران
سیاستهای راهبردی کاهش عدم تعادل نظام شهری
فصل شانزدهم – شهر و نظام شهری در طرحهای توسعه ملی
بازتاب تحولات شهر و شهرنشینی در نظام کالبدی شهرها
رنمهریزی شهری در ایران
طرحهای شهری در نظام جمهوری اسلامی ایران
طبقهبندی و پیشبینی رشد شهرها و جایگاه نظام شهری کشور در طرحهای توسعه ملی
طرح جامع «ست کوپ»
شبکه و نظام شهری در مطالعات آمایش سرزمین توسط مهندسین مشاور ستیران
طرح پایه آمایش سرزمین اسلامی
شبکه شهرهای مهم کشور در طرح کالبد ملی
نظام شهری در طرح آمایش جدید سرزمین اسلامی
راهبردهای بلندمدت توسعه
راهبردهای سازماندهی فضایی
چالشها و سیاستهای راهبردی در نظام شهری ایران
سیاستهای راهبردی
مرور و جمع بندی
منابع و مآخذ
جغرافیای شهری چیست؟
آنچه در زیر آمده است، تعاریف مورد پذیرش اغلب جغرافیدانان در دنیای علم است.
1ـ جغرافیای شهری بر نظام فضایی و موقع شهر تاکید دارد و مانند دیگر شاخههای علم جغرافیا، علل پراکندگی مکانهای شهری و تشابهات و تناقضات اجتماعی ـ اقتصادی میان آنها را با توجه به شرایط مکانی مطالعه میکند.
با توجه به تعریف مذکور، تحلیل و تأکید در جغرافیای شهری، بر پایه این موارد صورت میگیرد:
الف) نظام داخلی شهرها و ماهیت الگوها، به ویژه کاربری زمین و حوزههای اجتماعی در شهرها؛
ب) بررسی روند این الگوها و شکلگیری آنها در طول زمان.
2ـ جغرافیای شهری درباره الگوهای فضایی پدیدههای شهری از نظر پراکندگی فضایی و نیز تأثیر متقابل فضایی آنها مطالعه کرده، همچنین «روند» ها را در داخل شهرها بررسی میکند.
این تعریف از جغرافیای شهری بیشتر پوزیتیویستی است و روشهای آماری و مدلها را به کار میگیرد.
3ـ جغرافیای شهری، مطالعه جغرافیایی از شهرنشینی و حوزههای شهری است. در واقع در جغرافیای شهری در یک طرف جغرافیای نظامیافته (سیستماتیک) و در طرف دیگر جغرافیای ناحیهای قرار میگیرد. پایگاه جغرافیای شهری، بین این دو شاخه اصلی علم جغرافیاست.
جنبههای فضایی توسعه شهری از دو دیدگاه بررسی میشود:
الف) درون شهری: در این قسمت، شهر به منزله یک پدیده مجزا و منفک در سیستم سکونتگاهی مطالعه میشود که مباحثی مثل: کیفیت کاربری زمین، مورفولوژی شهری و کارکرد شهر از آن جمله است.
ب) تأثیرات متقابل فضایی یک حوزه شهری در حوزه دیگر شهری ـ روستایی: در اینجا تأثیرات مادرشهرهای جهانی در مادرشهرهای ملی، ناحیهای و تأثیرات شهر مسلط بر دیگر شهرها و نواحی کشور و وابستگی فضایی (شهر و ناحیه) بررسی میشود.
در سالهای اخیر، بویژه در دهه 1980، دو مکتب بیش از همه، جغرافیای شهری را تحت تأثیر قرار داده است:
1ـ مکتب ساختگرایی: مکتب جغرافیای ساختاری، بیشتر بر شناخت عمیق نابرابریهای اجتماعی ـ اقتصادی در شهرها تأکید میکند که در نتیجه آن، تخصیص فضایی منابع محدود در شهرها به وجود آمده است. به تعبیر عدهای از جغرافیدانان، مکتب ساختگرایی به سمت عدالت اجتماعی در شهرها پیش میرود.
2ـ مکتب رفتارگرایی: مکتب جغرافیای رفتاری، به تحلیل سازمان فضایی شهرها و رفتار فضایی در داخل این الگوی سازمانی توجه میکند.
مفهوم پراکندگی فضایی در جغرافیای شهری، شکلگیری پدیدههای شهری، در سطوح خطی، شبکهای، سطحی و نظایر آن است که در آن تأثیر متقابل فضایی آمد و شد روزانه از محل کار به مرکز خرید، جابجایی محله مسکونی، مسکن در داخل شهرها و موضوعاتی از این قبیل بررسی میشود.
تعاریف مختلفی در رابطه با جغرافیای شهری بیان شده است که به ذکر چند مورد از آنها میپردازیم:
1)جغرافیای شهری روی نظام فضایی و موقع شهر تأکید دارد و نظیر سایر شاخههای علم جغرافیا، علل پراکندگی مکانهای شهری، تشابهات و تناقضات اجتماعی- اقتصادی میان آنها را در ارتباط با شرایط مکانی مطالعه میکند.
بر اساس تعریف فوق، جغرافیای شهری موارد زیر را تأکید مینماید :
1نظامداخلیشهرهاوماهیتالگوهابهویژهکاربریزمینوحوزههایاجتماعیدرشهرها. بررسی روند این الگوها و شکلگیری آنها در طول زمان 2- جغرافیای شهری درباره الگوهای فضایی پدیدههای شهری، از نظر پراکندگی فضایی و نیز تأثیر متقابل فضایی آنها مطالعه کرده و همچنین روندها را در داخل شهرها بررسی میکند3-جغرافیای شهری، مطالعه جغرافیایی از شهرنشینی و حوزههای شهری است. در واقع، در جغرافیای شهری، در یک طرف جغرافیای سیستماتیک (نظام یافته) و در سمت دیگر جغرافیای ناحیهای قرار میگیرد. پایگاه جغرافیای شهری میان این دو شاخه اصلی جغرافیا قرار دارد.
قلمروهای جغرافیای شهری
شهرنشینی و شهرگرایی، سکونتگاههای انسانی را شکل دوباره میبخشد. شهرنشینی علت و محصول تغییرات مهمی است که از پراکندگی جغرافیایی مردم و فعالیتهای اجتماعی ـ اقتصادی آنها در مکان ویژهای به وجود میآید. شاید بتوان پدیده شهر و شهرنشینی را بدین شرح مورد بررسی قرار داد:
1ـ شهر و شهرنشینی به منزله تسلط امر تراکم در همه سازمانها، موسسات، واحدهای مسکونی و افزایش جمعیت مکانهای ویژه.
2ـ شهر به منزله تمرکز فعالیتهای اقتصادی غیرکشاورزی در سکونتگاههای انسانی.
3ـ شهر به منزله کانون اصلی عرضه خدمات به جمعیتمتراکم شهر و منطقه نفوذ آن.
4ـ شهرنشینی به منزله تسلط شیوه خاص زندگی و نشاندهنده سیر مدنیت و تمدن جوامع انسانی.
بدون شک هیچ شاخه علمیای مثل جغرافیا، این چنین گسترده با شهر و زندگی شهری برخورد نمیکند. به تعبیر ژان گوتمن ـ جغرافیدان معروف انگلیسی ـ جغرافیای شهری از موقع طبیعی شهر، مشخصات جمعیتی و فعالیتهای اقتصادی این جمعیت، سازمانهای اجتماعی و سیاسی و سرانجام از محیط ساخته شده که محصول کار فیزیکی انسان است، گفتگو میکند. توسعه سریع مطالعات شهری به وسیله دیگر رشتههای علمی مانند اقتصاد، جامعهشناسی و مردمشناسی، سبب شده است جغرافیای شهری نیز به مسیرهای تازهای دست یابد و قلمروهای خود را توسعه بخشد.
در دورههای گذشته به طور سنتی، جغرافیای شهری از موقع، موضع، وسعت، شکل، کارکرد، مورفولوژی و سازمانهای داخلی شهرها گفتگو میکرد؛ اما به موازات توسعه شهرها، افزایش جمعیت شهرهای بزرگ، ظهور مسائل گوناگون و پیچیده اجتماعی ـ اقتصادی در داخل شهرها و ورود شهرهای بزرگ جهان سوم به سیستم اقتصادی جهان، جغرافیای شهری به ابعاد تازهای دست یافته و باعث تحلیل دقیق شرایط سیاسی و اجتماعی در قلمرو جغرافیای شهری شده است.
امروزه جمعیتپذیری شهرها به همراه مسائل اجتماعی ـ اقتصادی آنها، شکل کاملاً تازهای از شهر، شهرنشینی و شهرگرایی به وجود آورده است که با آنچه در نیمه اول قرن بیستم در شهرها دیده میشد، تفاوت بسیاری دارد. روشن است که جغرافیای شهری نیز باید ابعاد و قلمروهای تازهای بیابد تا محیط زیست شهری مناسبی برای ساکنان شهرها فراهم آورد؛ از اینرو امروزه در بررسیهای جغرافیایی شهرها، از ایدئولوژی حاکم بر شهرها، تحلیل تصمیمات حکومتی در مورد خلق فضای فیزیکی و اجتماعی شهرها، وابستگی به اقتصاد جهانی برای بررسی مسائل مهم شهرهای جهان سوم، عدالت اجتماعی، کیفیت دسترسی مردم شهرها به نیازهای اساسی، مکانگزینی همه سازمانها و تأسیسات شهری مانند کارخانهها، پارکها، بیمارستانها، مناطق مسکونی، تجاری و صنعتی، مناطق فرهنگی، فرودگاهها، ترمینالهای مسافربری، مدارس، درمانگاهها منطقه گذران اوقات فراغت، حوزههای اجتماعی، علل دو قطبی شدن شهرهای جهان سوم و از دهها موضوع شهری با توجه به فضاهای شهری، سخن به میان میآید و جهتگیری جغرافیای شهری برای ورود به قلمروهای تازه، کاملاً با اقتصاد سیاسی و سیستمهای اقتصادی وحکومتی پیوند میخورد.تا نیمه اول قرن بیستم به سبب افزایش جمعیت شهرها، ایجاد شهرکهای جدید با 5 هزار نفر جمعیت و حداکثر تا 40 هزار نفر لازم مینمود؛ اما اکنون شهرکهای اقماری شهرهای بزرگ در حدود 250 هزار نفر و حتی گاهی تا 400 هزار نفر را در خود جای میدهد؛ در نتیجه برخلاف گذشته که مکانهای شهری در برابر مکانهای روستایی قرار میگرفت، امروزه سیستمهای شهری به صورت حوزههای مادرشهری منطقه شهرنشین، مجموعههای شهری و سرانجام به شکل «مگالاپلیس» ظاهر میشود که در همه آنها مادرشهرها، شهرهای بزرگ، شهرهای میانی، شهرکها و روستاها در داخل مجموعهها و سیستمهای سلسله مراتبی قرار میگیرد و یک واحد منسجم و به هم پیوسته شهری را تشکیل میدهد که از شرایط سیستمی تأثیر میپذیرد و برخوردی سیستمی میطلبد. این سیستم شهری و سلسله مراتبی نه تنها به ناحیه جغرافیایی شهر سامان میدهد، بلکه در جهان سوم از سیستمهای مادرشهرهای جهانی نیز شدیداً نیرو میگیرد؛ پس امروزه در جغرافیای شهری، درباره شهرها با توجه به ناحیه شهر و رابطه آن با دیگر نواحی جغرافیایی جهان مطالعه میگردد و ابعاد جغرافیای شهری با سیاستهای جهانی و ناحیهای پیوند داده میشود.در جغرافیای شهری سنتی، بر اوضاع طبیعی، موقع یا تنها مورفولوژی شهری تأکید میشد. امروزه جغرافیای شهری از مطالعه شرایط فیزیکی حاکم بر شهرها کمی دور میشود و به جای آن به مطالعه همه پدیدههای شهری، از جمله ایدئولوژی، اهداف نظامهای حکومتی و اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی میپردازد؛ زیرا محیط ساخته شده شهری و ساخت فضایی از سیاست نظامهای حکومتی منشأ میگیرد و گروههای انسانی و فعالیتهای اجتماعی ـ اقتصادی آنها را در نقاط معین شهری قرار میدهد؛ به عبارت دیگر در زمان ما نه تنها ساخت طبیعت شهر، ساخت داخلی شهرها و مورفولوژی آنها را شکل نمیدهد.
دروس امتحانی رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری
سیستم شهری مثل چرخی میماند که همه اجزای آن (جمعیت، صنعت، تجارت، واحدهای مسکونی و …) در رابطه با هم عمل میکند. نیروی محرکه این چرخ، جمعیت شهری است که سیستمهای شهری ـ زیر سیستمها را به کار وامیدارد.
بلکه شرایط داخلی شهرها که متأثر از ارزشهای اجتماعی و اقتصادی نظام حاکم در کشورهاست، کیفیت کاربری زمین و سیاستهای برنامهریزی شهری را تعیین میکند؛ از اینرو جغرافیای شهری جدید با تحلیل ارزشهای اجتماعی و اقتصادی کشورها، ساخت فضایی شهرها را بررسی میکند؛ چنانکه امروزه هنگام مطالعه شهرهای انگلستان، نقش تاچریسمدر ده سال اخیر در امر مسکن، خانهسازی برای طبقه کم درآمد و بالا رفتن میزان بیکاری در شهرها ـ که همه به نوعی در کیفیت زندگی در شهرهای انگلیس موثر است ـ با مواین علمی مطالعه میشود. از طرفی هنوز هم بخش مرکزی شهر پاریس، مورد علاقه بسیاری از ساکنان پاریس است و این عده همواره به ارزشهای مهم اجتماعی بخش مرکزی پاریس، افتخار میکنند؛ در حالیکه در دو دهه اخیر در ایالات متحده حرکت مردم با شتاب بسیار از بخش مرکزی شهرها و شهرهای مرکزی به سوی حومهها و شهرهای اقماری شروع شده است. در این جابجایی، بخش مرکزی شهرهای امریکا به کمدرآمدها و سیاهان اختصاص یافته است که ارزشهای گذشته خود را برخلاف پاریس از دست دادهاند. بدینسان ملاحظه میشود که ارزشهای اجتماعی متأثر از تفاوتهای فرهنگی، کیفیت مورفولوژی شهری و شرایط زندگی را در شهرهای بزرگ به شکلهای گوناگون سامان میدهد.
مورفولوژی شهری همواره با کارکرد آن پیوند محکمی دارد. انتقال صنایع از بخش مرکزی شهرها به فضاهای بیرونی و حومهها، میتواند فعالیت و کارکرد کتابخانهها، موزهها، دانشگاهها، مدارس و بیمارستانها را افزایش دهد که به همراه آن مورفولوژی بخش مرکزی شهرهای بزرگ نیز دچار دگرگونی میشود. نتیجه میگیریم که در زمان ما تغییرات اجتماعی و اقتصادی از تغییرات فیزیکی سریعتر صورت میگیرد و محیط زیست انسانی نه از تغییرات فیزیکی، بلکه از تغییرات اجتماعی تأثیر فوری میپذیرد. مطالعه و تحلیل این تغییرات اجتماعی ـ اقتصادی و رابطه آن با ساخت فضایی شهر مورد تأکید جغرافیای شهری است؛ از اینرو در جغرافیای شهری، مفاهیم رشد و توسعه شهر با عنوان فرایند اجتماعی و سیاسی بیش از دیگر موضوعات بررسی و مطالعه میشود؛ به همین دلیل در پانزده سال اخیر، پیشگامان جغرافیای شهری جدید، ساخت داخلی شهرها را با توجه به عدالت اجتماعی ـ که متأثر از سیاست نظامهای حکومتی و اوضاع اجتماعی جامعه است ـ به طور جدی مطالعه میکنند؛ زیرا در شهرهای امروزی مسائل اجتماعی شهرها را نمیتوان تنها با احداث خیابان و منطقهبندی شهری حل کرد، بلکه نگرش دوباره به اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی جامعه شهری و ناحیهای، بیش از برنامهریزی فیزیکی میتواند به رفاه اجتماعی مردم شهر بینجامد و گسترش عدالت اجتماعی را در جامعه امکانپذیر سازد. چنین طرز تفکری، بویژه در جغرافیای شهری کشورهای جهان سوم باید اساس کار محسوب شود و همه مسائل و پدیدههای شهری با این معیارها ارزیابی گردد.
نوشتههای تازه
آخرین دیدگاه ها