آخرین اخبار

کد خبر: 2847

تاریخ بروزرسانی : 1401/06/29

Print This Post ذخیره فایل

سرفصل های درس شناخت محیط زیست

نام بسته درسی : درس شناخت محیط زیست

———————————————————

فهرست:

مفاهیم پایه در محیط زیست

زمینه‌های کلیدی

مشکل جمعیت انسانی

یک دنیای شهری

پایداری

یک دیدگاه جهانی

ارزش‌ها و آگاهی‌ها

رشد جمعیت انسانی

بمب جمعیت

دنیای شهری

پایداری و ظرفیت قابل تحمل

تأمین پایدار منابع

ظرفیت قابل تحمل زمین

دانش و ارزش‌ها

ارزش‌گذاری به محیط زیست

تفکر نقادانه محیط زیست

تفکر پیرامون علم محیط زیست

سنجش و حدس قطعیت

اندازه‌گیری عدم قطعیت

صراحت و دقت

شیوه‌های علم

علم و تصمیم‌گیری

شناخت علم

زمین به عنوان یک سیستم و تغییر آن

سیستم و پس‌خور

درک سیستم‌ها

پس‌خور

وحدت زیست‌محیطی

نمونه شهری

همسان‌گرایی

زمین و حیات

اکو سیستم

چرخه‌ی زیست ـ زمین ـ شیمیایی

چرخه زمین‌شناختی

چرخه تکتونیک

چرخه‌ی آب‌شناختی

چرخه‌ی سنگ

چرخه‌ی کربن

چرخه‌ی ازت

چرخه‌ی فسفر

چرخش شیمیایی و تعادل طبیعت

اکوسیستم و جامعه بوم‌شناختی

زنجیره‌ها و سطوح غذایی

چگونه می‌توان دانست که چه چیز یک اکوسیستم است؟

جغرافیای زیستی و تنوع زیستی

تنوع زیست‌شناختی

مفاهیم اصلی تنوع زیستی (زی ـ گونگی)

اصطلاحات مربوط به زیستگاه گونه

شمار گونه‌های روی زمین

همکنشی بین گونه‌ها

چیرگی و تنوع، اصل طرد رقابتی

آیا اصل طرد رقابتی همواره صادق است؟

همزیستی

صیادی

عوامل زیست محیطی مؤثر بر تنوع

جغرافیای حیات

الگوهای ناحیه‌ای

بیوم‌ها

مبنای اخلاقی حفاظت از زی ـ گونگی

بیوم‌های زمین

بیوم‌های عمده زمین

توندرا

تایگا یا جنگل شمالی

جنگل‌های معتدله

جنگل پرباران معتدله

کویر

تالاب

آب شیرین

اقیانوس‌های آزاد

بنتوس (کف‌زی)

جریان‌های بالارو

چشمه‌های هیدروترمال

تأثیرات کشاورزی بر محیط زیست

شخم‌زنی خاک

خسارت رسوب‌گذاری

کشاورزی بدون شخم

جغرافیای زیستی محصولات کشاورزی

کویرزدایی: یک تأثیر ناحیه‌ای

علل کویرزدایی

جلوگیری از کویرزدایی

مهار آفات و مواد شیمیایی کشاورزی

حیات وحش در معرض خطر

خصوصیات ژنتیکی

موارد استفاده شیمیایی و پزشکی

محصولات و تولیدات جدید

تحقیقات پزشکی

مهار آلودگی

توریسم

مردم بومی

انقراض

علت‌های انقراض

مدیریت حیات وحش

اهداف سنتی

فنون مدیریت حیات وحش

سرزمین‌های خشکی و آبی

منابع جنگل

علل جنگل‌زدایی

مدیریت جنگل

جنگلداری گروهی

پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌ها

حفظ و اداره حیات اقیانوس

شیلات

سوخت‌های فسیلی و محیط زیست

آثار زیست محیطی نفت و گاز طبیعی استخراج

آثار زیست‌محیطی

انرژی گرمازمینی

منابع انرژی جایگزین

انرژی‌های جایگزین در محیط زیست

منابع انرژی جایگزین تجدیدشونده

انرژی خورشیدی مستقیم

جمع‌کننده‌های خورشیدی

سیستم‌های کوچک ـ مقیاس

نیروی آب و محیط زیست

نیروی باد

انرژی زی ـ توده

انرژی هسته‌ای و محیط زیست

انرژی هسته‌ای

رآکتور سوزنده

رآکتور زاینده

مشکلات نیروی هسته‌ای

دوز پرتوافشانی و سلامت انسان

مدیریت منابع آب

آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها

کاربری آب

حفاظت آب

مدیریت آب

سدّها و محیط زیست

محیط زیست و تنگه‌سازی

آثار سوء زیست‌محیطی

آلودگی و تصفیه آب

آلودگی آب

آلاینده‌های آب

رسوبات

عناصر غذایی

آلودگی‌ آب‌های سطحی

آلودگی آب‌های زیرزمینی

مصرف دوباره آب

آلودگی آب و قوانین زیست‌محیطی

هوا و گرمایش زمین

هواسپهر

اقلیم

گرمایش جهانی: تأثیر گلخانه‌ای

تغییرات در گازهای گلخانه‌ای

آثار بالقوه گرمایش جهانی

آلودگی هوا

منابع آلودگی هوا

آلاینده‌های هوا

اکسیدکننده‌های فتوشیمیایی

مناطق شهری و آلودگی هوا

باران اسیدی

اکوسیستم‌های دریاچه‌ای

کنترل آلودگی هوا

محیط زیست شهری

حیات شهری

شهر به عنوان یک نظام

پیدایش پارک‌ها در ایالات متحده

شهر به عنوان یک محیط زیست و ارتباط آن با طراحی شهری

هواسپهر شهری و اقلیم

آب در محیط شهری

خاک در شهر

آلودگی و شهر

مدیریت ضایعات

مفاهیم اولیه دفع ضایعات

روندهای جدید

کاهش، بازچرخش و مصرف دوباره

مدیریت ضایعات جامد

تولید کمپوست (کود آلی)

کوره‌سوزانی

دفن بهداشتی

شیرابه

ردیابی آلودگی‌ها

چگونگی ورود آلاینده‌ به محیط

دفع در چاههای بسیار عمیق

جایگزین‌های دفع زمینی ضایعات خطرناک

برای دریافت مشاوره رایگان در خصوص آزمون دکتری ، منابع ، برنامه ریزی و مصاحبه از طریق واتس اپ به شماره 09306406058 پیام دهید.

بخش هایی از بسته درسی شناخت محیط زیست

مفاهیم پایه در محیط زیست

انسان نیز همچون سایر گونه‌ها ظرفیت عظیمی برای رشد جمعیت دارد. از دید فرد رشد سریع می‌تواند حتی در مواردی پیش آید که زندگی ظاهراً به روال عادی خود به پیش می‌رود.

زمینه‌های کلیدی

امروز ما در آستانه‌ی تحولی عمده در شیوه‌ی برخورد خویش با مسائل محیط زیست قرار گرفته‌ایم. دو راه پیش روی ماست. یکی شیوه‌ی معمول و متداول در برخورد با آنها که در 30 سال گذشته ادامه داشته، شیوه‌ای که پیشرفت‌های بسیار، اما شکست‌های فراوان نیز به بار آورده است. تکیه‌ی این راه بر مقابله‌، هیجان‌گرایی و تمایل به پایه‌گذاری راه‌حل‌ها بر مبنای اسطوره‌های طبیعت و همچنین فقدان درک واقعیت‌های اساسی پیرامون محیط زیست و نحوه‌ی عمل سیستم‌های بوم‌شناختی طبیعی است.

راه دوم نویدبخش حل موفقیت‌آمیز و دیرپای مشکلات زیست محیطی است. این راه سعی بر آن دارد که کار را از مقابله، به جانب همکاری سوق دهد و از توجیه محیط زیست بر مبنای اسطوره‌های قدیمی طبیعت، به طرف یک شالوده‌ی علمی درست حرکت نماید که در پرتو آن بتوان به مشکلات محیط زیست توجه کرد. هدف این بسته درسی آن است که خوانندگان را به راه دوم هدایت کند. یک توجیه مختصر تاریخی می‌تواند روشن کند که ما در پی رسیدن به چه هستیم.

گر چه دانسته‌های علمی از محیط زیست هنوز از نیازمندی‌های ما به این علم بسیار عقب است اما در بسیاری از عرصه‌های علوم محیط زیست پیشرفت‌های علمی قابل توجهی صورت گرفته است. محیط زیست یک مسئله‌ی پیچیده و چندجانبه است.

مشکل جمعیت انسانی

رشد سریع جمعیت انسانی زیربنای همه‌ی مشکلات زیست‌محیطی است. مشکلات محیط زیست را نمی‌توان حل کرد مگر آنکه مشکل جمعیت انسانی حل شود.

یک دنیای شهری

بیشتر ما در شهرهای کوچک و بزرگ زندگی می‌کنیم و در این محیط شهری است که بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی بروز می‌کند. فعالان زیست‌محیطی در گذشته معمولاً توجه خود را بر سرزمین‌های وحش متمرکز می‌کردند. اما در آینده تمرکز بر روی شهرک‌ها و شهرها اهمیت خواهد داشت و می‌باید به آنها به عنوان محیط‌های مناسب و قابل زیست توجه کرد و بین فعالیت‌های صنعتی و تجاری و کیفیت محیط زیست شهری هماهنگی به وجود آورد.

پایداری

تاکنون میزان مصرف منابع زنده از قبیل جنگل، ماهی و حیات وحش سریع‌تر از حد تجدید آنها بوده است. استخراج معادن، نفت و آب‌های زیرزمینی بدون توجه به محدودیت‌ها یا نیاز به بازچرخش آنها صورت گرفته است. در نتیجه‌ی این وضع بسیاری از این منابع دیگر فراوان نیستند.

یک دیدگاه جهانی

ویژگی حیات بر روی این کره همانا وجود روابط پیچیده‌ی بین موجودات زنده، هواسپهر، آب و زمین است. فعالیت‌های بشر اکنون شروع به تغییر محیط در مقیاس‌های جهانی (و نه فقط محلی) نموده، به گونه‌ای که این تغییرات برای انسان و سایر موجودات زنده زیانبار است. لذا نسل بعدی دانشمندان محیط زیست و همه‌ی شهروندان می‌باید دیدگاهی جهانی داشته باشند.

ارزش‌ها و آگاهی‌ها

گر چه مسائل زیست‌محیطی را اغلب به صورت یک مقوله‌ی صرف واقعیت‌ها ترسیم می‌کنند اما درگیری‌های اصلی زیست‌محیطی با ارزش‌ها و آگاهی‌های ما در ستیز است. دانش (و نه علم) که عبارت از داده‌های علمی به اضافه‌ی درک ما از مسائل است به ما می‌گوید که کدام راه‌حل‌ها امکان‌پذیر است. اینکه در نهایت چه تصمیمی می‌گیریم و کدام یک از راه‌حل‌ها را انتخاب می‌کنیم به ارزش‌های ما بازمی‌گردد. اینها رشته‌هایی است که افکار زیست‌محیطی ما را به یکدیگر پیوند می‌دهد و کانون توجه ما را در مطالعات زیست‌محیطی معین می‌نماید.

رشد جمعیت انسانی

بمب جمعیت

اواخر قرن بیستم شاهد چشمگیرترین رشد جمعیت در تاریخ بشر بوده‌ایم. فقط ظرف 35 سال جمعیت بشر در تمام جهان بیش از دو برابر شده و از رقم 5/2 میلیارد به بیش از 5/5 میلیارد رسیده است.

مسئله‌ی جمعیت انسانی اساسی‌ترین موضوع زیست‌محیطی است، زیرا بیشتر آسیب‌های زیست‌محیطی کنونی را فزونی بی‌اندازه‌ی انسان‌ها بر روی این کره به وجود می‌آورد.

قحطی‌های آفریقا نشان می‌دهد که بحران جمعیت، خود موجب تداوم خویش می‌شود به این ترتیب که مردم بر محیط زیست تأثیر بد می‌گذارند و محیط زیست هم بر مردم. محیط زیست بر کشاورزی تأثیر می‌گذارد و کشاورزی نیز بر محیط زیست. طی دهه‌ی 1980 رشد جمعیت در بخش‌هایی از آفریقا از ظرفیت زمین در تولید غذا به شدت پیشی گرفت و بهره‌وری و باردهی آینده‌ی آن را مورد تهدید قرار داد. این وضعیت، موجب طرح پرسشی کلیدی در مورد ارزش‌ها می‌شود. آیا بقای مردم زنده‌ی امروز مهمتر است یا حفظ محیط زیستی که تولیدات غذا و حیات در آینده به آن وابسته است؟

جمعیت انسان در هر دو سه دهه دو برابر می‌شود، اما آثار ما بر محیط زیست با شدتی حتی بیش از آن در حال افزایش است.

دنیای شهری

ما به تدریج در حال تبدیل شدن به یک گونه‌ی شهری هستیم و تأثیر ما بر محیط زیست به طور روزافزون از آثار حیات شهری ناشی می‌شود. این وضع تا حدودی نتیجه‌ی رشد جمعیت انسانی و تا حدودی نیز نتیجه‌ی تغییرات فن‌آوری است.

از آنجا که شهر معمولاً در کناره‌ی خط ساحلی یا حاشیه‌ی رودخانه قرار دارد، رشد شهری اغلب زمین‌های مرغوب کشاورزی، جلگه‌های آبرفتی رودخانه و تالاب‌های ساحلی را، که زیستگاه‌های مهمی برای بسیاری از گونه‌های نادر و در خطر انقراض است، می‌بلعد.

بخش عمده‌ی توجه سازمان‌های زیست‌محیطی به مسائل غیرشهری، همچون محیط‌های وحش، گونه‌های در خطر و منابع طبیعی از قبیل جنگل، شیلات و حیات وحش معطوف است. گر چه این عرصه در آینده نیز با اهمیت باقی خواهد ماند اما از این پس لازم است تا بر محیط‌های زیست شهری و آثار آنها بر بقیه‌ی کره، تأکید بیشتری گذارده شود.

پایداری و ظرفیت قابل تحمل

حداکثر تعداد آدم‌هایی که زمین از عهده‌ی تأمین آنها برمی‌آید را ظرفیت قابل تحمل می‌نامند و معمولاً به این ترتیب تعریف می‌شود که حداکثر تعداد افراد یک گونه که محیط قادر به تأمین آن باشد بدون آنکه ظرفیت آن محیط برای تأمین آینده‌ی آن گونه کاهش یابد.

در حال حاضر ما نمی‌دانیم که ظرفیت قابل تحمل زمین برای انسان چقدر است. برای دانستن آن لازم است تا رابطه‌ی خودمان را با محیط خود و راه‌هایی را که ما برای بقا به آن وابسته‌ایم، بشناسیم. پاسخ حاصله تا حدودی نیز به ارزش‌های ما مربوط است زیرا ظرفیت قابل تحمل بستگی به آن دارد که منظور ما از واژه‌ی «تأمین پایدار» چیست، چه نوعی از زندگی برای خود و فرزندان خود می‌خواهیم و چه نوع محیط زیستی را برای آنها در نظر داریم.

ظرفیت قابل تحمل زمین

در یک تخمین افراطی، ظرفیت قابل تحمل زمین برای انسان را فقط به آن اندازه از فضا و منابع می‌گویند که برای تأمین نیازهای ضروری انسان همچون غذا، آب، لباس، و تیمار ضایعات انسانی کافی باشد.

تأمین پایدار منابع

یکی از عوامل‌ کلیدی در تعیین ظرفیت قابل تحمل زمین تعیین سطح برداشت پایدار منابع زنده، از قبیل محصولات کشاورزی، جنگل، ماهی و حیات وحش است. برداشت پایدار یک منبع، به معنی آن است که بتوان آن منبع را در حدّ معینی به طور نامحدود برداشت کرد، بدون آنکه ظرفیت محیط زیست با آن منبع، برای تولید همان سطح از برداشت در آینده کاهش یابد. به این ترتیب برداشت و منبع هر دو تأمین می‌شود.

آگاهی از رابطه‌ی متقابل موجودات زنده و محیط در سطح جهانی منجر به پیدایش نظریه‌ی گایا یا نظریه‌ی مادرِ زمین شده که شیمیدان انگلیسی جیمز لاولاک و زیست‌شناس آمریکایی مارگولیس، طراح آن بوده‌اند. نظریه‌ی گایا، می‌گوید که محیط زیست طی تاریخ حیات بر روی زمین، در سطح جهانی به شدت بر اثر حیات دگرگون شده و این تغییرات خود موجب شده که محیط برای حیات بهبود پیدا کند؛ به این معنی که امکان تداوم حیات افزایش یافته است. از آنجا که حیات بر محیط اطراف خود در مقیاس جهانی تأثیر می‌گذارد، بنابراین شرایط محیط کره‌ی ما از شرایط کرات فاقد حیات بسیار متفاوت است. و از آنجا که فعالیت‌های انسان شروع به تغییر شرایط محیط در مقیاس جهانی کرده پس لازم است تا نسل آینده راجع به محیط زیست دیدگاهی جهانی داشته باشند.

دانش و ارزش‌ها

همان طور که قبلاً اشاره شد یکی از مضامین اصلی این بسته آن است که تصمیم‌گیری در مورد راه‌حل مشکلات زیست محیطی در گروه دانش و ارزش‌ها، هر دو، قرار دارد. شرایط قابل قبول، محیط زیست را نمی‌توان فقط با بررسی واقعیت‌ها دریافت. همچنین بر پایه‌ی صِرف احساسات و بدون شناخت واقعیات نیز نمی‌توان آن را کاملاً معین کرد. باید بدانیم که چه نوع محیط زیستی مورد نظر ماست. برای این انتخاب ابتدا باید دانست که چه چیزهایی میسر است، که این خود نیازمند آگاهی و درک معنی و پیامدهای داده‌های علمی است. پس از آنکه گزینه‌های مختلف روشن شد می‌توان گزینه‌ی دلخواه را از بین آنها برگزید. اینکه چه گزینه‌ای از سوی ما انتخاب می‌شود به ارزش‌های ما بستگی دارد.

پس از آنکه هدف بر اساس آگاهی‌ها و ارزش‌ها انتخاب شد نوبت به پیدا کردن راه‌های عمل برای نیل به آن هدف می‌رسد. این مرحله نیز نیازمند دانش و آگاهی است و هر چه یک تمدن از نظر فنی پیشرفته‌تر و قدرتمندتر باشد نیازمند به دانش بیشتری است.

برای دریافت مشاوره رایگان در خصوص آزمون دکتری ، منابع ، برنامه ریزی و مصاحبه از طریق واتس اپ به شماره 09306406058 پیام دهید.

ارزش‌گذاری به محیط زیست

ارزش‌گذاری محیط زیست می‌تواند بر مبنای چهار دسته از توجیه‌های مختلف پایه‌گذاری شود: منفعت‌طلبانه، بوم‌شناختی، زیباشناختی و اخلاقی. دو دسته از این توجیه‌ها یعنی منفعت‌طلبانه و بوم‌شناختی، به دلایل علمی مربوط بوده و با بقای خود ما و یا منابع اقتصادی ما پیوند دارند. توجیه منفعت‌طلبانه، برخی از جنبه‌های محیط زیست را با ارزش می‌بیند زیرا این جنبه‌ها برای فرد، منفعت اقتصادی دارد. یا اینکه به طور مستقیم برای بقای او ضروری است. مثلاً ماهیگیر زندگی‌اش را از اقیانوس تأمین می‌کند و لذا برای تأمین مداوم زندگی به منابع ماهی اقیانوس نیازمند است. توجیه بوم‌شناختی بر پایه‌ی ارزش بعضی از عوامل مبتنی است که برای کارکردهای حیات‌بخش عمده‌تری ضرورت دارند هر چند که ممکن است به طور مستقیم برای فرد منافعی در بر نداشته باشند. مثلاً پرداختن به مشکل سوزانیدن چوب و زغال سنگ نامرغوب در اروپای شرقی ارزش بوم‌شناختی دارد. هوای آلوده‌ای که در بخش‌هایی از لهستان، آلمان شرقی و چک‌اسلواکی سابق به وجود آمده، عمر را کوتاه می‌کند.

بحث زیباشناختی، به درک ما از زیبایی طبیعت مربوط است. مثلاً بسیاری از مردم مناظر طبیعت وحش را زیبا می‌دانند و ترجیح می‌دهند که در دنیایی که چنین مناظری داشته باشد زندگی کنند نه دنیای بدون آنها. توجیه زیباشناختی به تدریج مبنای قانونی نیز پیدا می‌کند.

توجیه اخلاقی، با این اعتقاد مرتبط است که محیط زیست نیز حق حیات دارد و مسئولیت اخلاقی ما حکم می‌کند که آن را در تداوم حیاتش کمک کنیم.

یک رشته جدید به نام اخلاقیات زیست محیطی این مسائل را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. یکی دیگر از دلواپسي‌های اخلاقیات زیست‌محیطی وظایف و مسئولیت‌های ما در قبال نسل‌های آینده است.

تفکر نقادانه محیط زیست

تفکر پیرامون علم محیط زیست

اندیشیدن به محیط زیست به اندازه‌ی اجداد ما، قدیمی است. بقای آنها به آگاهی از آن وابسته بود. امروزه نیز محیط زیست در شکل‌گیری هر یک از ما نقشی تعیین‌کننده دارد؛ رشد و نمو طبیعی انسان در شرایط نبود محرک‌های زیست محیطی صورت نمی‌گیرد.

تفکر علمی در مورد محیط زیست عمری به قدمت خود علم دارد. آغاز علم در تمدن‌های کهن بابل و مصر ریشه دارد. در آن زمان مشاهدات زیست‌محیطی اصولاً برای مقاصد عملی، همچون کشت محصول، و یا به دلایل مذهبی همچون استفاده از موقعیت کرات و ستارگان در پیشگویی رخدادهای انسانی، صورت می‌گرفت. تفاوت علوم قدیم و جدید در آن است که علوم قدیم بین علم و فن‌آوری و یا بین علم و مذهب، تمایزی قائل نبودند.

این تمایز اولین بار در علوم کلاسیک یونان ظاهر شد. یونانیان به علت علاقه‌ای که عموماً به ایده‌ها داشتند در مورد علم فیزیک رویکردی نظری در پیش گرفتند. به طوری که دانش صرفاً برای خود دانش هدف اصلی بود.