تاریخ بروزرسانی : 1401/08/23
نام بسته درسی : درس مدیریت جامع حوزه های ابخیز
——————————————————————-
فهرست:
فصل اول : مبانی و مفاهیم مدیریت جامع آبخيز
فصل دوم : نگرشی بر مدیریت سیستمی حوزه های آبخیز
فصل سوم : استراتژي آبخيزداري، مسائل و مشکلات
فصل چهارم : مفهوم استفاده چند منظوره در آبخيزداري
فصل پنجم : برنامهريزي و ارزيابي در آبخيزداري
فصل ششم : ارزیابی پایداری
فصل هفتم :آبخيزداري با استفاده از برنامهريزي خطي
فصل هشتم : کاربردGIS در مدیریت جامع آبخیز
فصل نهم : فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP)
منابع برای مطالعه بیشتر
فصل اول : مبانی و مفاهیم مدیریت جامع آبخيز
تعريف
برنامهريزي مديريت جامع آبخيز يك فرايند برنامهريزي جامع مديريت چند جانبه ميباشد كه تمام افرادي كه در داخل آبخيز ذينفع ميباشند را شامل ميشود. اين افراد با هم به صورت يك گروه به طور مشترك در جهت شناسايي مشكلات و منابع مورد توجه در آبخيز و نيز توسعه و اجراي يك برنامه آبخيزداري با راهحلهايي كه پايداري اقتصادي، اجتماعي و زيستمحيطي را به همراه داشته باشد، كار ميكنند. توسعه يك برنامه مديريت جامع آبخيز برپايه اصول زير استوار است:
1- رويكرد جامعنگر- يك آبخيز يك اكوسيستم يا اجزاي طبيعي تأثيرگذار به هم و پيچيدهاي ميباشد. جوامع گياهي بالادست، زمينهاي مرطوب، مناطق حاشيه رودخانهها، رودخانهها، درياچهها و آبراههها ويژگيهاي عمدهي طبيعي هستند كه در حوزه آبخيز بر كيفيت و كميت آبهاي سطحي و زيرزميني اثر ميگذارند. عملكردها و ارزشهاي ايجاد شده توسط ويژگيهاي طبيعي بايد در توسعه يك برنامه آبخيزداري وارد شود. حفاظت زمينهاي مرطوب و مناطق حاشيهاي يك چهارچوب اصولي هر برنامه آبخيز ميباشد.
در حوزه آبخيز افراد ذينفع مختلفي وجود دارند . كه وابسته به منابع طبيعي آن هستند كه فعاليتهاي آنها داراي اثرات مستقيم بر كميت و كيفيت آب دارد. از جملهي اين افراد ذينفع زمينداران، توليدكنندگان، روستائيان، شهرنشينان و تجار و نيز سازمانها و ادارات دولتي و عمومي ميباشند. فرايند يك برنامهريزي جامع مديريت آبخيز تلاش در جهت فهم و درك نيازها و اثرات افراد ذينفع بر روي عملكردهاي طبيعي يك آبخيز و ارائه يك طرح براي تصميمسازي در رابطه با مديريت منابع و توسعه پايدار ميباشد. طرحهاي مديريت جامع آبخيز كميته توسعه، اغلب بسيار مفيد است.
براي اينكه مديريت جامع آبخيز، مؤثر باشد، طرحها بايد در درون يك چهارچوبي كه تصويري از آبخيز، اصول، فرايندها، اهداف و نتايج مورد انتظار نمايش دهد توسعه يابد. به منظور اطمينان از پيش بردن فرايندها بايد تعريف مشخصي از مراحل دخيل و شرح مفصل از نيازها كه وابسته به مقررات خاص، نظامات و سياست تمام آنچه كه يك ضرورت است براي يك برنامه مديريت جامع آبخيز ارائه شود. بنابراين كليد پذيرش مؤثر فرايند برنامهريزي مديريت جامع آبخيز داشتن يك مقررات قوي در محل با حمايت دولت در تمام سطوح فرآيند ميباشد.
مديريت جامع آبخيز بيان ميكند كه هيچ چيز به صورت انفرادي اتفاق نميافتد، بلكه همه چيز در آبخيز به آب و زمين وابسته است. با روابط و استقلال دروني كه وجود دارد يك رويكرد جامع درونمداري براي ملاحظه فاكتورهاي مؤثر منابع آب در يك آبخيز بايد به طور روشن توجه شده و درك گردد. هر تصميمگيري مربوط به مديريت منابع آب بايد با توجه به پايداري اقتصادي، زيستمحيطي و اجتماعي انجام شود. شناخت و دانستن روابط و ارتباط بين ساير منابع مثل كشاورزي، جنگلداري، حيات وحش، ماهي و آبزيان با آب بايد بخشي از رويكرد جامع در مديريت آبخيز باشد.
مديريت جامع آبخيز براي توسعه پايدار (رويكرد كلگرا) از طريق ايجاد بالانس توسعه با حفاظت زمين، آب، پوشش گياهي و جانوران موجود در آبخيز ضروري ميباشد. در يك رويكرد مديريت جامع براي كاهش اثرات خطرات طبيعي و برطرف كردن تخريب زمين استراتژي زير لازم است:
2- فرايند باز- برنامهريزي مديريت جامع آبخيز بايد بر روي همه از جمله افراد ذينفع در آبخيز باز باشد و يك فرايندي ارائه نمايد تا همه با روحيه تعاون به منظور توسعه يك برنامه مديريت آبخيز كار كنند. افراد مختلف و گاهي با سلايق متضاد در آبخيز وجود دارند. يك فرايند بايد برنامهاي براي بحث آزاد در مورد مسايلي آبخيز جايي كه همه افراد با سليقههاي مختلف بتواند اظهار نظر كنند و به آن احترام بگذارند ارائه شود.
فرايند برنامهريزي جامع مديريت آبخيز بر روي ارتباطي كه به آساني در درون آبخيز قابل شناسايي است مثل علاقهمندي شهرنشينها و زمينداران استوار است و اجازه ميدهد تا ساير گروهها مثل سازمانهاي تفريحي و حيات وحش بخشي از اين فرايند باشند و در توسعه و اجراي برنامه شركت نمايند. هيچ گروه فردي يا ادارهاي منابع مالي يا انساني لازم را براي پذيرش چنين چالشي ندارد ولي همه به توسعه يك برنامه كه همگرايي اكولوژيكي محيط زيست و توسعه اقتصادي پايدار را اطمينان دهد علاقمند هستند. دخالت همهي افراد ذينفع در اين فرايند نيز مالكيت و مقبوليت را ايجاد ميكند. زيرا تمام گروهها در توسعه برنامه دخالت داشتهاند.
3- تصميمگيري جمعي- در برنامهةاي توسعه آبخيز يك بالانس و تعادل زيستمحيطي، اقتصادي و اجتماعي و نگرانيها بايد براي اطمينان اينكه راهحلهاي ارائه شده براي مسايل زمان حال پايداري آبخيز را در آينده دچار مشكل نكند مورد توجه قرار گيرد. طبيعت پيچيده يك آبخيز معين و افراد ذينفع مختلف دخيل، توسعه راهحلهاي قابل قبول را براي تمام گروههاي علاقمند يك چالش ميباشد.
نوشتههای تازه