تاریخ بروزرسانی : 1401/09/17
نام بسته درسی: درس روش تحقیق در جغرافیا
———————————————————
فهرست:
فصل اول- مفاهيم بنيادي تحقیق
شناخت علمي
انواع طبقه بنديها از علم
فلسفه علم چيست؟
تميز علم از غير علم
دلايل ابطال ناپذيري يك ادعا
ويژگيهاي علوم تجربي
ويژگيهاي علوم انساني
مدیریت علم، هنر، فن، هردو یا هر سه؟
مدیریت، علمی با قوانین احتمالی
تدوین گزارش نهایی تحقیق
طرح مسئله
پیشینه تحقیق
بیان مساله در تحقیقات توصیفی
بیان مسأله در تحقیقات تبیینی
ویژگیهای اساسی یک چارچوب نظری
انواع فرضیه های آماری
فصل دوم – علم و نظریه
مقدمه
روش چيست؟
دیدگاه های مختلف دربارهی روش علمی
مراحل روش تحقيق
نظريه و انواع آن
فرآیند نظریه پردازی و نظریه آزمایی
رابطه نظریه با اصطلاحات و مفاهیم
فصل سوم- تحقيق
تحقيق و مفاهيم اساسي آن
تعريف تحقيق
فرضیه های تحقیق
انواع تحقيق
طبقه بندی انواع تحقیق براساس هدف
تحقیق و تأثیر تحولات اجتماعی درآن
طبقه بندی کلی تحقیقات
رابطه عمل و پژوهش
ارتباط متقابل پژوهشهای بنیادی و کاربردي
انواع تحقیق عملی
طبقه بندی انواع تحقیق براساس روش
روش تحلیل محتوایي
انواع تحلیل محتوا
تحقیق میدانی
انواع مطالعات میدانی
تحقیق مورد کاوانه
انواع طرحهای آزمایشی
مراحل مختلف تنظیم تحقیق تجربی حقیقی
انواع مورد
پانل
مزایا و معایب بکارگیری پانل در مطالعات طولی
تحقیق همبستگی
طرح آزمایشی
پژوهشهاي زمينه يابي
فصل چهارم – تحقيق زمينه يابي، تحقيق آزمايشي و آزمايشهاي ميداني
مراحل روند تحقیق زمینه یابی
انواع زمینه یابی
تحقیق گروههای منتخب
تحقیق آزمایشی
روشهای تحقیق آزمایشی
آزمایش میدانی و طرحهای درون آزمودنیها
آزمایش میدانی
فصل پنجم – پژوهش تاريخي و پژوهش در عمل،تحقیق پس رویدادی و کیفی
پژوهش تاریخی
روشهای تحقیق
مراحل روششناسي تحقيق تاريخي
پژوهش در عمل
مراحل اجرای پژوهش در عمل
هدف پژوهش
تحقیق پس رویدادی
تحقیق کیفی
ویژگی های عمومی تحقیق کیفی
فصل ششم – مفاهيم اوليه فرايند تحقيق
فرآيند تحقيق
اهميت روش
تهيه طرح اوليه يا طرح كلي تحقيق
كار ميداني يا كتابخانه اي؟
جمعآوري دادهها
نمونهگيري: راهبردهاي نمونه گيري
اسناد
منابع اسنادي براي تحقيق
تحليل اسناد
مصاحبه
مشاهدات
پرسشنامه
روش «فرضيه پايه اي»
نگارش
فصل هفتم- روشها و ابزارهاي جمعآوري داده ها و مطالعه ي منابع
روشها و ابزارهاي جمع آوري داده ها
مقياس ها
انواع ابزارها و روشهای جمع آوری داده ها
پرسشنامه (Questionnaire)
مصاحبه (Interview)
تفاوت میان مصاحبه و پرسشنامه
مشاهده (Observation)
روایی (Validity) و پایابی (Reliability)
قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری
داده های کیفی و تحلیل آنها
تلخیص داده ها
عرضه داده ها
نتیجه گیری / تاييد
آزمون کولموگروف – اسمیرنف
حلقه پژوهشهای علوم رفتاری
مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق
فصل هشتم – جامعه آماري، نمونه و بيان فرضيه
جامعه و نمونه آماري
اشتباهات نمونه گیری و غیر نمونه گیری
انواع نمونه گیري
انواع نمونه گیری احتمالی
فصل نهم – آمار و كاربرد آن در پژوهش
آمار چیست؟
طبقه بندی آماری
آمار توصیفی
اندازه ای پراکندگی
اندازه های موقعیت
آزمون کی دو
آمار استنباطی
آمار پارامتری (Parametric Sta.)
محدودیتهای استنباطهای پارامتریک
رگرسیون(Regression)
مدل خطی رگرسیون
مدل لگاریتم خطی
تحلیل عاملی
آمار ناپارامتری
فصل دهم – تجزيه _ تحليل _ تفسير و گردآوري داده ها و تهیه گزارش تحقیق
تجزیه، تحلیل و تفسیر و گردآوري داده ها
انواع تجزیه و تحلیل
تفسیر ضریب همبستگی
تقسيم بندي روشهاي تحقيق در علوم رفتاري
دسته بندی تحقیقات بر حسب هدف
اقدام پژوهي
مدل معادلات ساختاری
نكات ضروري در تفسير تحقيقات علّي و معلولي
شیوه های کنترل در تحقیقات علی – مقایسهاي
مقایسه تحقیقات پس رویدادی و همبستگی
تحقیق قوم نگاری
تحلیل محتوا
تهيه گزارش تحقيق
نکات کلیدی
از زمانی که انسان به خویشتن خویش به معنی فردی و اجتماعی آگاهی یافته است، به هنگام مطالعه خویشتن، روشهای مختلفی به کار بسته است، این روشها را میتوان در سه قلمرو اصلی معرفت، یعنی «عرفان»، «فلسفه» و علم دسته بندي کرد.
فلسفه از اقسام علم به معنای وسیع و عام آن است، یعنی نوع آگاهی از جهان که این آگاهی با آگاهی که از طریق حس و تجربه به دست میآید متفاوت است، به همین لحاظ، فلسفه در برابر علم به معنای آگاهی تجربی قرار میگیرد.
معنای اصلی و نخستین علم که «دانستن» در برابر «ندانستن» است و به همه دانستنیها صرف نظر از نوع آنها علم میگویند.
عرفان
عرفان از ریشه ی کلمه عرف به معنی شناخت است و آن نوعی از آگاهی و علم حضوری است که جوینده آگاهی تلاش میکند تا با موضوع شناخت رابطه برقرار میکند.
فلسفه
کلمه فلسفه از واژه ی یونانی Philosphos و از ریشه Philos (دوست ودوستدار) و Sophia(دانایی، حکمت) گرفته شده است. فلسفه از اقسام علم و به معنای وسیع و عام آن است. یعنی نوعی آگاهی از جهان که این آگاهی با آگاهی که از طریق حس و تجربه بدست میآید متفاوت است. فلسفه در واقع همان آگاهی تجربی است.
علم
واژه Science از لفظ لاتینی Scientia گرفته شده است. در زبان عربی و فارسی به دو معنای مختلف به کار میرود.
معنای اصلی علم که دانستن در برابر ندانستن است و به همه دانستنیها صرف نظر از نوع آنها علم میگویند. عالم کسی است که جاهل نیست. کلمه Knowledge در انگلیسی و Connaissance در فرانسه معادل اين معنای علمند.
کلمه علم در معنای دیگر فقط به دانستنیهایی اطلاق میشود که بر تجربه مستقیم حسی مبتنی باشد، علم در این معنا در برابر جهل قرار نمیگیرد بلکه در برابر همه دانستنیهایی قرار میگیرد که آزمونپذیر نیستند. کلمه Science در انگلیسی و فرانسه معادل این معنای علمند.
شناخت علمی
شناخت علمی، شناختی است که از بوته آزمایش درآمده باشد، نظریه ها روشی دقیق، از واقعیتهایی به دست میآید که از مشاهده و تجربه حاصل شده است.
نكته مهم – شناخت علمی از دو روش کلی حاصل میشود:
استقرا
به معنای استدلال از جزئی به کلی است به گونه ای که پژوهشگر برپایه مشاهدات و بررسیهای جزئی خود درباره کل قضاوت میکند و تعمیم میدهد.
انواع استقرا
شمارش ساده
درک مستقیم یا استقرای شهودی
قیاس (Deduction)
قیاس یعنی استدلال از کلی به جزئی، به گونهای که پژوهشگر با دستیابی به یک شناخت کلی در مورد پدیدههای جزئی قضاوت میکند.
انواع طبقهبندیها از علم
طبقه بندی ارسطو
فلسفه نظری
فلسفه طبیعی
فلسفه ریاضی
فلسفه ما بعدالطبیعه
فلسفه عملی كه شامل موارد زير ميباشد:
1- اخلاق
2- تدبیر منزل
3- کشورداری
طبقهبندی اگوست کنت
ریاضیات
هیات
فیزیک
شیمی
زیست شناسی
جامعه شناسی
طبقهبندی آمپر
علوم جهانی
1- ریاضی
2- علوم فیزیکی
3- علوم طبیعی
4- علوم طبی
علوم عقلانی
1- فلسفه
2- هنر
3- تاریخ
4- سیاست
طبقه بندی اسپنسر
علوم انتزاعی ( منطق، ریاضیات)
علوم نیمه انتزاعی و نیمه عینی (مکانیک، فیزیک، شیمی)
علوم عینی (ستارهشناسی، زمینشناسی، زیست شناسی، روانشناسی و جامعه شناسی)
طبقه بندی دیوی
کلیات
فلسفه
دین ومذهب
علوم اجتماعی
زبان شناسی
علوم مطلق مانند فیزیک، شیمی، پزشکی
علوم عملی
هنرهای زیبا
ادبیات
تاریخ و جغرافیا
طبقه بندی سلیگمن
علوم طبیعی
علوم فکری یا فرهنگی
علوم انسانی
علوم اجتماعی
فلسفه علم چیست؟
دیدگاه اول
عبارتست از صورتبندی وتنظیم جهانبینیهایی که با نظریههای علمی مهم سازگار است
دیدگاه دوم
عبارت است از ظاهر ساختن پیشفرضها وتمایلات باطنی دانشمندان
دیدگاه سوم
عبارت است از رشتهای که به مدد آن مفاهیم و نظریه های علمی تحلیل و تشریح میشود.
دیدگاه چهارم
عبارت است از نوعی معیار شناسی(Criteriology) جنبی که به مدد آن مفاهیم و نظریههای علمی تحلیل و تشریح میشوند.
مراحل تکامل فلسفه علم
مرحله اول
آغاز نیمه قرن هفدهم
پایان اواسط قرن هجدهم
مرحله دوم:
آغاز 1748
توسط داویلر ریاضیدان
مرحله سوم:
توسط ادموند هوسرل
دیدگاههای فلسفه علم رسمی
مکتب بازسازی منطقی
مکتب عملیاتگرایی
نکته مهم: نظریه پردازان این مکتب چند نتیجه مهم زیر را در رابطه با ماهیت این سلسله مراتب به دست آوردند:
1) هر مرتبه و سطح از زبان علم تفسیری از مرتبه زیرین است.
2) قدرت پیشبینی احکام و قضایا از قاعده به سمت رأس هرم افزایش مییابد.
3) تقسیمبندی اصلی درون زبان علم، بین «مرتبه مشاهده» و «مرتبه نظری» برقرار است.
4) احکام مرتبه مشاهده، مبنایی برای آزمون احکام مرتبه نظری فراهم میآورد.
مکتب عملیاتگرایی
فلاسفه علم رسمی معتقد هستند هر مفهوم علمی معتبر باید با روشها و ابزاری که مقدار آن را تعیین میکنند مرتبط باشد و آنچه که به یک مفهوم علمی معنی و اهمیت تجربی میبخشد علمیاتی است که به وسیله آن مقادیر به مفهوم مذكور نسبت داده میشود.
7ـ پارادایم به معنای اعم و جامع، یک «چارچوب ذهنی» یا «مجموعه کاملی از اعتقادات، ارزشها، فنون و نظایر آن است که به اعضای یک جامعه مفروض تعلق دارد.
پارادایم به معنای خاص عبارت است از یک مثال و سرمشق و یک نمایش مؤثر از یک نظریه علمی
دیدگاههای نقادانه فلسفه علم رسمی
دیدگاه توماس کوهن:
او مدلی را پیشنهاد کرد که در آن دوره های علم انقلابی جایگزین دوره های متعارف شده اند.
مفهوم پارادایم
پارادایم به معنای اعم و جامع، یک چارچوب ذهنی یا مجموعه کاملی از اعتقادات، ارزشها، فنون و نظایر آن است که به اعضای یک جامعه مفروض تعلق دارد.
پارادایم به معنای خاص عبارت است از یک مثال و سرمشق و یک نمایش مؤثر از یک نظریه علمی
علم متعارف
نوعی فعالیت محافظه کارانه است که کوهن آن را با عنوان فعالیت حل جدول کلمات متقاطع مشخص ساخت، پیگیری علم متعارف تا زمانی بدون وقفه ادامه مییابد.
علم متعارف در نهایت صرفا به تشخیص امور خلاف قاعده و موارد بحرانی منجر میگردد و این نتایج نه از راه تعمق و تأمل ، بلکه به وسیله نوعی رویداد نسبتاً ناگهانی و طراحی نشده نظیز تغییر ناگهانی در ذهنیات و حالات روحی حاصل میشود.
نكته مهم: عواملی که موجب ناهنجاری و سپس انقلاب در علم میشوند عبارتند از:
اثر انباشتگی و تراکم علمی بر تحول
اثر روابط مابین اعضای علمی
نوآوری
طرح سؤالات جدید
عناصر قالب تعلیمی
تعمیمهای نمادی
چارچوبهای مفهومی مابعدالطبیعی
عنصر ارزشهای مشتر
پارادایم
دیدگاه لاکاتوش
او معتقد بود در صورتی که نتوان نوعی بازسازی عقلانی را برای امر تعویض نظریه ارائه داد میباید تفسیر تغییر و دگرگونی علمی را به مورخان و روانشناسان واگذاشت.
دیدگاه لائودن
او علم را به صورت نوعی فعالیت حل مسأله تفسیر کرد.
تمیز علم از غیر علم
الف) معیار تحقیق پذیری (Verifiability Crterion)
فلاسفه در ارایه معیارهایی برای تحقیقپذیری رهیافتهای گوناگونی را مطرح ساختند از جمله اعضای حلقه وینکه پیشنهاد میکردند فقط احکام معنادار تجربی تحقیقپذیر است. یک حکم معنادار تجربی است «اگر» و «فقط اگر» مشخص ساختن شرایطی که حکم مذکور را صادق میسازد امکانپذیر باشد.
ب) معیار ابطال پذیری
وقتی قانونی علمی، وقوع پدیده هایی را ناممکن اعلام میکند، مفهوم دقیقش این است که در صورت وقوع آن پدیده ها قانون از صحت میافتد و ابطال میشود.
ابطال پذیری به معنای این نیست که این قوانین حتماً روزی باطل خواهند شد، بلکه اگر صحت یک قانونی علمی تضمین هم شده باشد باز هم ابطال پذیر خواهد بود.
دلایل ابطال ناپذیری یک ادعا
1ـ توتولوژیک بودن (تکراری بودن سخن یا همانگویی) [در سازمانهایی با سبک مدیریت مشارکتی، کارکنان مشارکت فعال دارند].
2ـ جمیع حالات ممکنه را فرا گرفتن (مشتمل بر حصر منطقی بودن) [مدیر هر سازمانی، سبک مدیریت خاصی دارد. مدیران یا تکلیفگرا هستند یا رابطه گرا].
3ـ از موجود خاصی بدون تعیین زمان و مکان مشخص سخن گفتن [مدیرانی هستند که به کارکنان به عنوان ابزار مینگرند].
4ـ در مورد آینده نامعلوم نظر دادن [سبک تمامی مدیران نهایتاً تفویضی خواهد شد]
5ـ مبهم سخن گفتن [قدرت فساد میآورد].
6ـ از موجودات غیرمادی سخن گفتن [موفقیت اکثر مدیران، ناشی از بهره گیری از نیروهای ناشناخته عالم است].
ویژگیهای علوم تجربی
قانون یا نظریه، نظمی همیشگی و پایدار را بیان میکند و از نظر منطقی شکل یک قضیه کلی را دارد که با هیچ، همیشه، هر یا همه آغاز میشود.
نظریات علمی توانایی پیش بینی مشروط را دارند و به کمک آنها می توان آینده حادثه را معلوم کرد.
قانونهای علمی وقوع بعضی پدیدهها را در جهان ناممکن اعلام میکنند و هرچه قانونی بیشتر منع کند، بیشتر علمی اس
ویژگیهای علوم انسانی
علوم انسانی منطقی هستند.
علوم انسانی جبری هستند.
علوم انسانی کلی هستند.
علوم انسانی از اصل امساک پیروی میکنند.
علوم انسانی تخصصی هستند.
علوم انسانی را میتوان به صورت آزمایشی مورد بررسی قرار داد.
پژوهشهای علوم انسانی تکرار ناپذیرند.
علوم انسانی تغییر و تحول پذیرند.
طبقه بندی علوم انسانی
🔶 علوم انسانی مربوط به حیات طبیعی او
🔶 علوم انسانی مربوط به محیط طبیعی او
🔶 علوم انسانی مربوط به ابعاد اقتصادی او
🔶 علوم انسانی مربوط به حیات اجتماعی او
🔶 علوم انسانی مربوط به شایستگیهای تکاملی او
🔶 علوم انسانی مربوط به استعدادها و فعالیتهای روانی و مغزی او
🔶 علوم انسانی مربوط به ارزشهای اصلی او
مدیریت علم، هنر، فن، هردو یا هر سه؟
واژه مدیریت (Management) از ریشه (Manus) به معنی کنترل کردن با دست می باشد و با اداره امور که از ریشه Minor است تفاوت دارد.
وودرو ویلسون علم ادره کردن را آخرین محصول مطلعات علوم سیاسی دانست.
فردریک وینسلو تیلور، او را پدر علم مدیریت علمی نامیدهاند.
مدیریت، علمی با قوانین احتمالی
الف. تحول در خاستگاه های نظری علم مدیریت
مدیریت به عنوان برایند علومی چون جامعه شناسی، روانشناسی، علوم سیاسی و …. که در نقطه ای به نام تعامل انسان و سازمان برای تحقق اهداف سازمان به هم برآمده و با هم تلاقی کردهاند. در تکنولوژی مدیریت همواره تکاملی شدید در جنبه های زیر رخ می دهد:
1- وجه ابزاری (Techno ware): ابزارها و تجهیزات که حاصل پژوهشهای کاربردی برای ساخت ابزارهای نو و یا تغيیر اصلاحی در ابزار کهن است.
2- وجه انسانی (Human ware): با توجه به تغییر ساختار جوامع، مفهوم مهارتها و … در حال دگرگونی است.
3- وجه اطلاعاتی (Info ware): مجموعه داده ها، دانشها و …. با تکامل روز افزون علوم امکان افزایش اطلاعت بیشتر و … در حال دگرگونی است.
4- وجه سازمانی (Organ ware): سازمان ها نیز برای سازماندهی ابعاد، هرروز دگرگون میشود.
ب. تحول تأویلی/ تفسیری ارزشها
یکی از مسایل زیربنایی و امروزین مدیریت بر پایه نظریه اقتضایی دخالت ارزشها به عنوان تجلیهای مکانی و زمانی است. این امر تا آنجا پیشرفته است که در نظریه های جدید از سازمان به عنوان یک متن تلقی شده است.
به طور معمول پیشنهاد طرح تحقیق در سه قسمت تدوین میشود:
🔰 الف) اطلاعات مربوط به طرح دهنده و همکاران وی .
🔰 ب) اطلاعات مربوط به طرح تحقیق
🔰 ج) اطلاعات مربوط به هزینههای اجرای تحقیق
تدوین گزارش پیشرفت فرایند اجرای طرح تحقیق
به منظور آگاه ساختن سازمان تامین کننده اعتبار مالی طرح تحقیق ، پژوهشگر باید به تدوین گزارش پیشرفت اجرای طرح تحقیق بپردازد. این نوع گزارش معمولا هر سه ماه یک بار تدوین میشود. در این گزارش ضمن اشاره به جدول زمانبندی شده اجرای طرح تحقیق ، نوع فعالیتهای انجام شده فهرست میشود.
تدوین گزارش نهایی تحقیق
در فرایند تحقیق پس از گردآوری دادهها ، تجزیه و تحلیل و تفسیر آن ها و نتیجه گیری ، نوبت به تدوین گزارش میرسد. تدوین گزارش تحقیق مرحله نسبتا دشواری است که نیاز به دقت ، توجه و مهارتهای نوشتاری دارد. هدف اصلی گزارش تحقیق ارائه و انتقال اطلاعات و یافته های علمی به خوانندگان و یا سایر استفادهکنندگان بالقوه آن است.
طرح مسئله
در قسمت طرح مسئله ، ابتدا زمینه بروز مسئله تحقیق ، ویژگیها ، گستردگی ، اهمیت و علل احتمالی بروز مسئله تحقیق بیان میشود. علاوه بر این ناکافی بودن پژوهشهای انجام شده و کاربردهای حاصل از حل مسئله را نیز در این قسمت باید بیان کرد.
نوشتههای تازه
با سلام برای منابع دکتر دو کتاب معرفی می شود:
– اقلیم شناسی آماری دوره کارشناسی دانشگاه پیام نور مؤلف دکتر مجید جاوری
– روش های پیشرفته آماری در اقلیم جلد اول انتشارات جهاد دانشگاهی اصفهان مؤلف دکتر مجید جاوری
سپاس