تاریخ بروزرسانی : 1396/08/14
نام بسته درسی : کنترل سیلاب
—————————————————————
فهرست:
فصل اول : مقدمه و کلیات
فصل دوم : سیل طرح
فصل سوم: روشهای مدیریت سیلاب
فصل چهارم : مقدمهای بر احتمالات
فصل پنجم : روشهای برآورد سیلاب
فصل ششم : روندیابی سیل (Flood Routing)
فصل هفتم: پروژههای کنترل سیلاب
آزمون خودسنجی با پاسخ
منابع و مآخذ
بخشی از سازمان ملل متحد به بلایای طبیعی و انسانساز مربوط میشود. در بین بلایای طبیعی که توسط سازمان ملل در دنیا شناخته شده چند بلئیه خیلی حائز اهمیت هستند. حدود 41 نوع بلای طبیعی توسط سازمان ملل متحد شناخته شدهاند که بلایای طبیعی از نظر میزان خسارات مهمتر از بلایای انسانساز هستند و در بین بلایای طبیعی حدود 5 بلئیه از بقیه مهمتر هستند که شامل سیل، زلزله، خشکسالی و طوفان است. تا سال 1990 میلادی، مهمترین بلای طبیعی در جهان زلزله بود، از سال 1990 به بعد مهمترین بلایای طبیعی سیل شد. در قبل از سال 1990 میلادی سیل رتبه دوم را داشت و از سال 1990 میلادی به بعد، سیل رتبه اول و پس از آن زلزله در رتبه دوم قرار گرفت.
هرگونه جریان آبی را که به امکانات افراد لطمه وارد سازد، سیلاب میگویند .
جریان یا بالا آمدن نسبتا زیاد آب در یک رودخانه به میزانی که در مواقع معمول بطور واضح بیشتر باشد و نیز فراگرفتن زمینهای پست ناشی از بالاآمدن سطح آب را گویند.
واردشدن آب در یک رودخانه به میزانی که از مواقع معمولی بیشتر است و در بسیاری از موارد سبب بروز خسارت و صدمات فراوان میشود.
هر جریان سطحی جدا از عامل ایجاد آن در صورتی سیل نامیده میشود که برحسب عرف با افزایش حجم زیاد آب در یک مقطع مشخص همراه باشد. از تداوم زمانی محدودی برخوردار است. معمولا از بستر طبیعی سرریز شده و اراضی اطراف را در برمیگیرد و خسارت جانی و مالی به بار می آورد.
طغیان رودها را که براساس بالاآمدن آب از حد معمول اراضی مجاور را تحت پوشش قرار دهد سیلاب میگویند.
سیلاب ناشی از جریان هرزآبی است که بر اثر بارش باران یا ذوب برف بوجود آمده و دبی آن به اندازهای است که از سطح معمولی آب در نهرها و رودخانهها بالاتر میآید.
سرریزشدن آب یا طغیان کردن آب از جریان یک رودخانه را که باعث خسارت شود سیل میگویند. همچنین جریان رودخانهای نسبتا زیاد که از مقطع طبیعی یا مصنوعی در یک بازه از رودخانه تجاوز کرده و سرریز میشود را سیل مینامند.
افزایش ناگهانی و بیش از حد معمول آب و در نتیجه ایجاد هیدروگرافهای نوک تیز. وقتی که دبی رودخانه در یک مدت زمان کوتاهی به عنوان مثال از 10 مترمکعب بر ثانیه به 40 مترمکعب بر ثانیه برسد، سیل گفته میشود. در تعریف ارائه گردیده، سیل موقعی رخ میدهد که بیشتر از حد فوقانی بستر باشد. از این رو، سطح مقطع کانال و مرفولوژی کانال دخالت دارد. وقتی که رودخانه بیشتر از بستر پر از آب است و آب مازاد وارد دشتهای سیلابی (Flood Plains) میگردد، مرفولوژی رودخانه هم دخالت دارد.
سیل میزان دبی با سطح آبی است که از بستر رودخانه خارج شده و باعث خسارات یا تلفات انسانی میشود. در این تعریف بحث اقتصادی مطرح است اگر سیل تلفات انسانی ایجاد نکند. از نظر این تعریف مهم نیست و به این گونه سیل، سیلهای خسارتی (سیلهای خسارتزا) گفته میشود. این تعریف مورد قبول سازمانهای بینالمللی و مداخلهکننده در امور سیلاب است. آنچه که عمدتا در دنیا مورد توجه است، سیلهای خسارتزایی است که انسان و سرمایه اش آسیب میبیند.
مجموعه همه تعاریف بالا برای سیل در نظر گرفته میشود. مهمترین تعریف مربوط به سیلهای خسارت زا است. یعنی در تعریف سیل، آمار دبی هیدروگراف، مرفولوژی رودخانه و خسارات انسانی در نظر گرفته میشود.
در Flood mitigation کنترل و مدیریت و کارهای اصلاحی برای مازاد آبی که برای ما مشکل ایجاد میکند، صورت میگیرد، در صورتی که در Flood control مدیریت و کارهای اصلاحی برای کل حجم سیل صورت میگیرد.
سیل با دبی 2100 مترمکعب بر ثانیه برای ما خسارت ایجاد میکند، در صورتی که اگر 100 مترمکعب بر ثانیه از دبی سیل کاسته شود (حذف شود) میزان خسارت به صفر میرسد.
اگر دیدگاه ما در آبخیزداری Flood control باشد، آبخیزداری هیچ کاری برای کنترل سیل نمیتواند انجام دهد، در صورتی که اگر دیدگاه ما در آبخیزداری Flood mitigation باشد، به عبارت دیگر، تخفیف یا تعدیل سیل باشد، آبخیزداری کارهای بسیاری برای کنترل سیل انجام میدهد.
1) اقدامات سازه ای مدیریت ریسک:
← سدها (Dams)
← ذخایر (Reservoirs)
← سیل بند (Flood walls)
← گوزه ها یا خاکریزه های سیل بند (Levees)
← کانالها (Channals)
← پاکسازی موانع و درختان Straightening clearing and snagging
← اصلاح پل سازی Bridge modification
← پمپاژ Pomping
← انحراف آبراهه Channel diversion
← تغذیه ساحل Beach Nourishment
تغذیه ساحل (Beach Nourishment)
انتقال و ریختن ماسه بر روی ساحل و پخش و تسطیح مناسب آن، اصطلاحا تغذیه ساحل (Beach Nourishment) یا احیاء ساحل نامیده میشود که رایجترین روش نرم جهت تثبیت سواحل محسوب میشود (Beach fill)، مهمترین اهداف و کاربردهای تغذیه سواحل به تنهایی عبارتند از:
مهمترین نقطه ضعف این روش، فرسایش مجدد ساحل تحت تاثیر عوامل طبیعی بوده که به مرور زمان ماسههای ریخته شده جهت احیاء زمین، شسته شده و ساحل عقب نشینی مینماید. بنابراین در صورت استفاده از این روش، تغذیه ادواری ساحل اجتناب ناپذیر است.
2) اقدامات غیرسازه ای مدیریت ریسک :
– ارتقاء Elevation
– جابجاسازی Relocation
– دیواره سیل بند- خاکریز و سکو Flood walls, Levees and Berms
Buyout/ Acquisition
Dry Flood Proofing
Wet Flood Proffing
Flooding Warning/ Preparedness
خسارت سیل از نظر بعد انسانی بیشتر در کشورهای در حال توسعه و از نظر بعد اقتصادی بیشتر در کشورهای توسعه یافته اهمیت دارند. خانه ای که در بنگلادش در اثر سیل تخریب می شود شاید یک دلار هم ارزش نداشته باشد و شاید 100 هزار خانه که در بنگلادش تخریب میگردد به اندازه یک ویلا که در آمریکا تخریب میشود، ارزش نداشته باشد. بنابراین از نظر اقتصادی سیل خسارات زیادی در کشورهای توسعه یافته ایجاد میکند.
خسارات ناشی از سیل شامل خسارات ملموس وخسارات ناملموس میگردد. خسارات ملموس نظیر تخریب بناها که به راحتی ارزیابی میگردد و خسارات ناملموس نظیر یک زمین کشاورزی تخریب یافته در اثر سیل که به صورت ریالی یا پولی نمی توان آن را ارزیابی نمود. در صورتی که خسارات ملموس ممکن است شامل از دست دادن شغل کشاورز باشد که خسارات روحی- روانی به بار میآورد.
در مناطق سیل زده، بهداشت در معرض خطر میافتد و شیوع بیماریها و قحطی غذا و کمبود آب آشامیدنی را بوجود میآورد. خسارات ناملموس تا مدتها بعد حتی تا 10- 20 سال وجود دارد. میتوان خسارات ناملموس را به خسارات ملموس تبدیل کرد. مثلا، اگر تلفات سیل یک نفر را دربرمیگیرد، میتوان آن را به ریال تبدیل نمود. یعنی هر نفر که کشته میشود یک دیه دارد. یا با از بین رفتن خاکهای کشاورزی و حاصلخیز میتوان برآورد نمود که چند هکتار زمین از بین رفته و هر هکتار زمین چقدر تولید داشته است.
در مدیریت بحران، صحبت میشود که اگر یک سیل یا زلزله اتفاق بیفتد، چه زنجیرهای پشت سر آن صورت میگیرد. مثلا با وقوع سیل، قطع لوله های گاز صورت میگیرد و به دنبال آن آتش سوزی صورت میگیرد. حوادث در مدیریت بحران به صورت زنجیره وار به دنبال یکدیگر اتفاق میافتد. بنابراین اگر در یک منطقه سیل را مطالعه میکنیم باید بقیه حوادث را به صورت سطحی مطالعه کنیم. به عنوان مثال، یکی از بلایایی که هنگام سیل، خسارت ایجاد میکند، رانش زمین است.
سیل و خشکسالی به عنوان دو روی یک سکه می باشد. ایران کشور کم آبی است و فراوانی وقوع سیل بالا است. بیشترین سیلها در استانهای با اقلیم خشک و نیمه خشک نظیر بوشهر، هرمزگان، فارس و خوزستان رخ میدهد.
طبقات ارزیابی خسارت (Damage Assesment Categories)
1) خسارت تحت تاثیر واقع شده (Affected) :
بعضی خسارات به ساختمانها و محتویات وارد میشود اما هنوز قابل سکونت است (آب جاری در زیرزمین)
نوشتههای تازه