سرفصل های درس سازماندهی اطلاعات

نام بسته درسی: درس سازماندهی اطلاعات  

————————————

فهرست:

نمایه سازی

مهمترین اهداف نمایه

ارجاع

نظریه اطلاعات

نظریه ارتباط

کتابخانه، اطلاعات و معنا

اطلاعات و معنا و تمایز آن

مدلهای ارتباط

برونداد اطلاعاتی

مصرف اطلاعات

افزایش اطلاعات موجود در کتابخانه

 کتابخانه در فرایند ارتباط

کتابدار در فرایند ارتباط

مدل همگرایی

خشه

خشه و کتابخانه

سازماندهی اطلاعات

ابزارهای اصلی بازیابی اطلاعات

نشانه گذاری، توصیف صفحه و شیوه نامه

رمز گذاری نویسه ها

آوا نویسی

قالب یونی مارک

استاندارد بین المللی برای زبان نشان گذاری

زبان نشانه گذاری فرامتن

شیوه نامه

فرمت مدرک قابل انتقال PDF

ابر داده

پیشینه های کتاب شناختی

استاندارد بین المللی توصیف کتابشناختی برای تک نگاشتها ( ISBD )

قواعد فهرست نویسی انگلوآمریکن، ویرایش دوم تجدید نظر 1988

پیشینه های آرشیوها ، نام های شخصی و نسخه های خطی APM

قالب ابر داده، طرح کد گذاری متن TEL

قالب ابر داده ای دوبلین کور

مجموعه عناصر ابر داده ای دوبلین کور

تاثیر محیط بر شیوه ایجاد پیشینه جایگزین

توجیهات برای سر شناسه

قواعد AACR2 برای انتخاب سرشناسه

اصولی برای انتخاب سرشناسه با مسئولیت نامتوازن

کنترل (مستندات ) دستیابی

کنترل «مستند» دستیابی بین المللی

اطلاعاتی غیر متنی

زبان نمایه سازی

جذابیت نمایه سازی به زبان طبیعی

مشکلات واژگان کنترل شده

شکل لغت برای اصطلاحات یک کلمه ای

.کلمات هم املاء و هم آوا

انواع زبانهای نمایه سازی کنترل شده

سرعنوانهای موضوعی کتابخانه کنگره

انواع سر عنوانها

بردارش زبان طبیعی NLP

تجزیه وتحلیل واژه ای

نظامهای نمایه سازی

نمایه سازی زنجیره ای

نظریه رده بندی کتابشناسی

فرانماها

رده بندی چهریزه ای

گروه تحقیق رده بندی وتوسعه نظریه رده بندی

انواع نشانه رده بندی

 طرح های رده بندی کتابشناختی

طرح طبقه بندی دهدهی جهانی (یودی سی udc )

استانداردها و الگوهای مفهومی نوین سازماندهی اطلاعات

موجودیتهای الگوی اف.آر.اِی.دی

برای دریافت بانک تست کنکور دکتری ادوار گذشته + تست های تالیفی
به همراه پاسخ / به شماره 09306406058 پیام دهید.

بخشی از بسته درسی سازماندهی اطلاعات :

نمایه سازی

شروع نمایه سازی نشریات ادواری به ایالات متحده آمریکا بر می گردد. فردریک پول، بزرگترین نمایه را برای نشریات قرن 19 میلادی تهیه کرد. کمپانی اج دابلیو ویلسون از سال 1901 برای بسیاری از نشریات ادواری ایالات متحده آمریکا نمایه ای با عنوان ” Reader’s Guide to Periodical Literature”   تهیه می­کند. واژه نمایه نخستین بار توسط رومی ها به معنای ” کشف، افشا، جاسوس و خبر چین ” به کار می رفته است. براساس درس سازماندهی اطلاعات در زبان فارسی امروز واژه نمایه توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادل واژه انگلیسی Index انتخاب شده است. واژه “Index ” در اصل از واژه لاتینی ” Indicate ” به معنای نشان دادن و خاطر نشان کردن مشتق  شده است. معنای لغوی واژه نمایه، نشان دادن و نمایش دادن است که از مصدر نمودن یا نمائیدن گرفته شده است.

انواع نمایه

نمایه بر اساس حجم و سیاست گذاری به دو دسته کلی تقسم میشوند:

1-           نمایه تک متنی

2-            نمایه مجموعه ای

نمایه تک متنی: 

نمایه ای که متن واحدی را در بر می گیرد و ناظر بر یک متن واحد است. مانند نمایه کتاب

اصطلاح نمایه کتاب معادل ” Back –of-the book= (BOB) Index ”  انتخاب شده و با نمایه کتابی کاملا متفاوت است، نمایه کتابی معادل Book Index” ” که در مقابل نمایه برگه ای می آید و مربوط به شکل نمایه است.

نمایه مجموعه ای   ((Collection Index

نمایه مجموعه­ ای یا نمایه نامه، شامل محتویات مجموعه ای از آثار هم نوع و اغلب هم موضوع است. مانند نمایه نشریات ادواری، نمایه نامه نشریات شیمی و نمایه نامه روزنامه ها که در واقع ناظر بر مجموعه ای از متون و منابع است، که بنا به هدف و سیاست ویژه ای گردآوری و کنترل واژگان درآن اجتناب ناپذیر است.

تفاوت نمایه تک متنی و نمایه مجموعه ای

1-  سیاستگذاری آنها:

     به دلیل تنوع در متن فرق دارد چون یکی فقط ناظر بر متن و دیگری  ناظر بر مجموعه ای از متون و منابع است.

2-   از لحاظ حجم و عمق نمایه: در نمایه کتاب به دلیل آنکه مربوط به یک متن است دست نمایه ساز در انتخاب تعداد مدخلها بازتر  است و در واقع مدخلهای انتخابی بیشتر  است، حال آنکه در نمایه مجموعه ای میانگین کلید واژه های هر متن کمتر از نمایه کتاب است.

مهمترین اهداف نمایه:

صرفه جویی در وقت خواننده و سرعت وسهولت بازیابی اطلاعات است.

نمایه ابزار ضروری برای بازیابی اطلاعات است که داشتن آن صفت بارز یک کتاب خوب می باشد. در واقع نمایه راه برگشت به اطلاعات کتاب است.                         

تفاوت نمایه کتاب و فهرست مندرجات:

— فهرست مندرجات طرح و نقشه دلخواه نویسنده از مطالب کتاب است که قصد دارد موضوع و محتوا در جالبترین و دقیق ترین شیوه با تقسیم های فرعی معرفی کند، اما نمایه طرح و نقشه نمایه ساز از اطلاعات ارائه شده توسط نویسنده است که مطالب اثر را به بهترین روش نشان می دهد.

— فهرست مندرجات بر اساس توالی حضور مطالب متن اصلی مرتب میشود، حال آنکه نمایه کتاب به طور معمول بر  اساس نظم الفبایی مرتب میشود.

— در واقع فهرست مندرجات خط سیر اندیشه یک نفر( نویسنده) است و نمایه خط سیر اندیشه مخاطبان بالقوه است.

— فهرست مندرجات کلی و نمایه جزیی تر از آن است.

یک مدخل متشکل از چه عناصری می باشد:

الف.  شناسه

ب.  بیانگرMOdifier/ Subheading                              

ج‌.              جاینما یا ارجاع صفحه Locator/Refrence                  

ذ‌.                ارجاع دو سویه        Cross-refrence                       

        الف – شناسه:                                             

 جزء محوری مدخل را شناسه می گویند که محل دسترسی به اطلاعات را در نظام تعریف شده ومعمولا الفبایی نشان میدهد.

 شناسه عبارت است از واژه یا واژها، نشانه یا نشانه هایی که به عنوان  اصطلاح ها نمایه ای از یک متن انتخاب میشوند و به صورت الفبایی یا نظام  انتخابی دیگر در نمایه مرتب میشوند.

    انواع شناسه موضوعی از نظر شکل:

1- شناسه تک واژه ای یا ساده ( بسیط)

این نوع شناسه تنها از یک واژه تشکیل میشود و این واژها می تواند به صورت مفرد یا جمع باشد، مانند موسیقی، هنر، گلها، قلب

2-   شناسه عبارتی:

این شناسه از ترکیب دو یا چند واژه همراه با حرف ربط یا حرف اضافه میان آنها تشکیل میشود.

در این نوع شناسه ها به طور معمول دو واژه که لازم است رابطه آنها به یکدیگر نشان داده شود آورده میشود مثل:

“آموزش و پرورش ” و ” تکنولوژی و تمدن” که به طور معمول از یک خانواده یا زمینه موضوعی هستند و بیشتر اوقات در کتابها باهم مطرح میشوند. مانند:

کتاب و مواد خواندنی برای کودکان، کار و کارگر

 شناسه های متشکل از صفت و موصوف و مضاف و مضاف الیه

این شناسه های به طور معمول از اسم و صفت و مضاف و مضاف الیه تشکیل میشود مانند:

   روان شناسی رشد

   کتابخانه عمومی

    جامعه اطلاعاتی

3-    شناسه اسم با توضیحگر

گاهی برای تعیین حدود و معنی و برطرف کردن ابهام و اخص کردن موضوع و گاه برای تمیز قائل شدن میان دو یا چند شناسه مشابه، واژه توضیحگر در مقابل آن و در مقابل پرانتز افزوده میشوند، و در واقع واژه توضیحگر معنی از” نظر”  می دهد: مانند:     

               حرکت ( فیزیک)  یعنی حرکت از نظر فیزیک

               حرکت ( فلسفه) یعنی حرکت از نظر فلسفه

4 – شناسه مقلوب یا معکوس

      این شناسه درواقع همان شناسه های دو واژه ای صفت وموصوف یا مضاف و مضاف الیه هستند که به منظور قرارگرفتن واژه مهمتر در محل الفبایی خود به شکل مقلوب یا معکوس در می آیند.  از حا لت زبان طبیعی خارج میشوند ومیان دوجزء شناسه نشان  ویرگول می نشیند مانند: اطلاعات، آلودگی؛ اطلاعات، اقتصاد و کودک، روانشناسی                            

 کاربرد این نوع شناسه های موضوعی در زبان فارسی زیاد رایج  نیست.

انتخاب شکل شناسه ها به نوع نمایه اعم از درون بافتی ، برون بافتی و  موضوع کتاب بستگی دارد.   

 ب. بیانگر:  Modifier/ Subheading       

  در نمایه برای اخص کردن شناسه و نشان دادن جنبه های مختلف آن از بیانگر استفاده میشود. به این مفهوم که شناسه تک واژه ای یا ساده ( بسیط) را میتوان با  افزودن واژه های مناسب خاص تر کرد و به این طریق محتوای کتاب را به  خوانندگان نشان داد.

 بیانگر اساسا به منظور اخص کردن شناسه و نیز برای حفظ جنبه های لاینفک  یک شناسه موضوعی با خود شناسه و محدود کردن دامنه معنایی آن بوجود  می آید و ممکن است در یک مدخل شناسه، بیانگر نداشته باشد و مدخل تنها متشکل از دو عنصر شناسه و جاینما باشد.

شناسه های تک واژه ای بیانگر ندارد.

شناسه های مرکب هرچه بر تعداد بیانگرها اضافه شود دامنه معنایی آنها  محدود تر میشود.

هر بیانگرممکن است خود دارای بیانگر باشد که به این بیانگر  دوم بیانگر فرعی گفته میشود، که در این حالت بیانگر اصلی  نقش شناسه فرعی را دارد.

  بیانگر فرعی برای اخص تر کردن شناسه استفاده میشود.

 انواع بیانگر:

1-   بیانگر موضوعی یا موضوع زیر موضوع

2-  بیانگر تاریخی یا زمانی

3-   بیانگر مکانی یا جغرافیایی         

 1-  بیانگر موضوعی یا موضوع زیر موضوع:

 این بیانگر برای نشان دادن جنبه ویژه ای از یک موضوع و یا محدود  کردن دامنه مفهوم شناسه اصلی به یک زمینه فرعی ویژه ساخته  میشود، و در همه نظامهای نمایه سازی ” ساده”، ” درون بافتی” و برون بافتی به کار میرود .    مانند روان شناسی کودک، 42، 76، 97

2- بیانگرتاریخی یا زمانی:

    این نوع بیانگر برای اخص کردن شناسه ها از نظر تاریخی یا زمانی استفاده میشودکه دوره های زمانی مربوط به موضوع ویژه ای را  مشخص می کند.  این نوع بیانگر چون عمدتا عدد هستند به آنها بیانگر عددی نیز میتوان گفت.  این نوع بیا نگرها به ترتیب تاریخ یا عدد مرتب میشوند.  مانند:

  اوضاع اجتماعی

          قرن 12، 17، 14، 29

         قرن13، 45، 73، 85

          قرن14، 99، 104، 110  

3- بیانگرمکانی یا جغرافیایی:

این نوع بیانگر محدوه جغرافیایی یا مکانی مربوط به یک شناسه را نشان می دهد. بنابراین یک منطقه جغرافیایی(شهر، کشور، قاره) را میتوان به منزله بیانگر جغرافیایی یا مکانی نام برد.                            مانند:

                                                  آموزش و پرورش

                                                    ایران، 15، 18، 55

                                                    فرانسه، 43، 75 ، 104

ج. جای نما یا ارجاع صفحه:

  —  عدد یا نشانه ای که محل دستیابی به اطلاعات را در متن مشخص می سازد به آن جاینما یا ارجاع صفحه ( Page refrabce) گفته میشود.

  —  جاینما ممکن است شماره صفحه، پاراگراف، بخش یا فصل باشد.

  —  جاینما تا آنجا که امکان دارد باید کامل و دقیق باشد.

  —  میان شناسه و نخستین جاینما و بیانگر و نخستین جاینما، ویرگول و یک فاصله خالی گذاشته میشود.  

پس از آخرین جاینما هیچ علامتی اعم از ویرگول یا نقطه قرار نمی گیرد.  

برای دریافت بانک تست کنکور دکتری ادوار گذشته + تست های تالیفی
به همراه پاسخ / به شماره 09306406058 پیام دهید.

انواع ارجاع جاینما یا صفحه ارجاع صفحه:

1- ارجاع جاینما به شماره پاراگراف به جای صفحه

2- ارجاع جاینما به صفحات دو ستونی

3- ارجاع جاینما به کتابهای چند جلدی

4- ارجاع جاینما به صفحات مختلف یک کتاب

5- جاینما های متوالی

1-     ارجاع جاینما به شماره پاراگراف به جای صفحه

اگر جاینما به شماره پاراگراف و نه شماره صفحه ارجاع دهد بایستی یک یادداشت برای نشان دادن این مساله در پایین هر صفحه نمایه نوشته یا در مقدمه نمایه به آن اشاره شود.

2-      ارجاع جاینما به صفحات دو ستونی

گاهی اوقات صفحات کتابهای مرجع از قبیل دایره المعارفها و فرهنگها چند ستونی هستند و ستون های هر صفحه با حروف الفبا یا عدد مشخص شده است

در اینصورت جاینما به این صورت خواهد بود که ابتدا شماره صفحه نوشته میشود و پس از آن حروف الفبا یا عدد بالای ستون در داخل پرانتز به دنبال آن می آید، که دو حالت دارد:

   الف: نامگذاری ستون ها عددی (1، 2، 3 ) باشد

                        مانند:

                 اطلاع رسانی، 78 (2)، 94 (1)

     الف: نامگذاری ستون ها حرفی( الف، ب، ج) باشد        

          مانند:

            اطلاع شناسی، 55 (الف)، 80(ب)، 95(ج)

3-  ارجاع جاینما به کتابهای چند جلدی

– در صورتی که جلدهای مختلف یک کتاب واحد با هم نمایه سازی شوند، اگر شماره صفحه تا آخر( برای نمونه جلد دوم از صفحه200 آغاز شود نه از1) مساله ای نیست و مانند کتابهای یک جلدی نمایه میشوند.

  اما اگر هر جلد از یک آغاز شود در نمایه شماره جلد ها باید مشخص شود و   بهتر است شماره جلد پر رنگ تر تایپ شود و جاینما های هرجلد با دو نقطه (: ) در مقابل آن آورده شود و پیش از شماره جلد شماره های پیشین از نقطه ویرگول(؛) استفاده شود.            

4- ارجاع جاینما به صفحات مختلف یک کتاب

  – هر گاه مفهوم یا موضوعی در چندین صفحه متن به صورت مجزا به کار  رفته باشد، شماره هر صفحه باید نوشته شود و جاینما ها با علامت ویرگول (،) از یکدیگر جدا شوند مانند:

                           مالکیت فکری،10، 15 ، 18، 33

  – در صورتی که مطلب یا مفهومی بیش از یک بار در یک صفحه از متن آمده باشدبه دنبال جاینما مربوطه تعداد دفعات تکرار در داخل پرانتز نوشته میشود،  مانند:

                                                   اشتراک اطلاعات، 18، 54، (3)، 77 (2)

 – در صورتی که جاینما های یک مدخل از یک سطر تجاوز کند، دنبال آن  در سطر بعد با تورفتگی از حاشیه سمت راست نوشته میشود .

  – اگر تعداد جاینما های یک مدخل به صفحه بعد منتقل شود، نخست در  بالای صفحه عین مدخل -شناسه- و اگر بیانگر دارد نوشته میشود و  بلافاصله داخل قلاب واژه{ دنباله} اضافه میشود مانند:

                                                           اشتراک اطلاعات{دنباله}

                                                           59، 68، 75، 94             

                                                             ملویل دیویی{دنباله}

    سرگذشتنامه، 72، 96، 105

5- جاینما های متوالی

هر گاه بحث در باره یک موضوع بیش از یک صفحه ادامه پیدا کند طیفی از شماره صفحات نشان داده میشود، در این حالت که جاینما چند صفحه متوالی را در بر می گیرد شماره نخستین و آخرین صفحه مربوطه نوشته میشود و میان آن خط فاصله می نشیند.

 دو روش برای نشان دادن شماره های متوالی وجود دارد:

1-     کامل نوشتن شماره ها مانند: 232-234؛ 504-507؛ 3-6

2-     حذف شماره ها مانند: 232-34؛ 504-6

– ارجاع 

یعنی راهنمایی از یک شناسه به شناسه دیگر یا رجوع از بیانگرهای یک شناسه به خود شناسه و یا شناسه های دیگر.

برای مشاوره اینجا بزنید