سرفصل های درس روش ها،شیوه ها و سنت های برنامه ریزی و طراحی شهری

در سرفصل های درس روش ها،شیوه ها و سنت های برنامه ریزی و طراحی شهری میخوانیم :

نام بسته درسی : روش ها شیوه ها و سنت های برنامه ریزی و طراحی شهری

———————————————————————————————-

فهرست:

فصل اول : اصول ، فرآیند و مولفه های  طراحی شهری

زمینه های شکل گیری طراحی شهری  

تعاریف طراحی شهری و حوزه ی فعالیت آن

خصوصیات عمده ی طراحی شهری

مقیاس، اهداف و ابزار اجرایی طراحی شهری

اجزای تشکیل دهنده ی طراحی شهری

انواع طراحی شهری

فرآیند طراحی شهری

مفهوم فضای شهری

مؤلفه های سازنده کیفیت طراحی شهری

مؤلفه های عملکردی کیفیت طراحی شهری

کاربری زمین

کیفیت امنیت محیط برای فعالیت ها

قلمرو در فضاهای شهری

مؤلفه ی تجربی ـ زیبایی شناختی کیفیت طراحی شهری

تعریف شکل شهر

برخی معایب فرم های شطرنجی و خطی

نظریه ی توده و فضا یا شکل و زمینه در طراحی فضایی شهر

کیفیت محیط ادراکی ـ حسی

خلق مراکز شهری جدید

فصل دوم : اصول سازمان دادن فضاهای شهری (شهرهای قدیمی ایران)

فضای خارجی، فضای داخلی

اصل محصور کردن فضا

عناصر محصور کننده فضا

اصل مقیاس و تناسب

اصل فضاهای متباین

اصل قلمرو

اصل ترکیب (کمپوزیسیون)

تناسبات بصری

غنای حسی

ادراک و تصویر ذهنی

خوانایی

رنگ تعلق

فصل سوم : مدرنیسم

مکتب شیکاگو

نهضت هنر نو در معماری (1910-1890)

بنیانگذاران مهم معماری مدرن در غرب

جنبش فوتوریسم (1914 – 1909م.)

مدرسه باهاوس

کانستراکتیویسم (ساختارگرایی) (1935-1920م.)

معماری ارگانیک (در قرن 19 و نیمه اول قرن بیستم میلادی)

بروتالیسم

مینیمالیسم

سبک بین الملل

فصل چهارم : پست مدرنیسم

معماری پست مدرن: (دهه 1960 تا سال 1985)

ویژگی های معماری پست مدرن:

معماری پست مدرن سفید (نئومدرن)

معماری های تک

ویژگی های سبک های تک:

معماری اکوتک

معماری نئوکلاسیک

معماری دیکانستراکشن (95-1982م.)

معماری فولدینگ (دهه 1990 میلادی)

معماری پیدایش کیهانی (غیرخطی)

زیبایی شناسی در معماری

فرهنگ و سبک

مقایسه ویژگی های سبک مدرن و پست مدرن

درجات نظم

دلایل بکارگیری سقف شیب دار در طول تاریخ

فصل پنجم : زیباشناختی و زیبایی

نظر بزرگان در ارتباط با زیبایی

نظام های زیباشناختی (پیتر اسمیت)

عوامل مؤثر در فرآیند احساس زیبایی از یک اثر معماری

فضا

تحرک در عناصر معماری

فصل ششم : منظر شهری

منظر شهری

الگوهای منظر شهری

مولفه های طراحی منظر

منظر سازی نرم

مولفه عملکردی کیفیت منظر

فصل هفتم : فضاهای شهری

انواع فضای شهری

ویژگی طرح های شهری لوکوربوزیه (شهر شاد)

طراحی شهری به شکل پایدارتر

شکل شهر فشرده

شهر پایدار

فصل هشتم : هویت شهری

تعریف هویت

هویت شهري

عناصر هویتی شهر

عناصر مصنوع یا ساخته شده یک شهر

عناصر کارکردي یا محتواي شهري

هویت شهرهاي ایران

هویت شهري از دیدگاه طراحی شهري

فصل نهم: تاسیسات و اقلیم در شهرسازی

تاریخچه

تعريف تاسيسات شهري

تعريف تاسيسات زير بنايي شهري

تاسیسات شهری در خارج از حریم شهرها

جزیره حرارتی ویا وارونگی دما در شهرها.

فصل دهم : مدل ساخت خرد و کلان شهر

تقاضاهای اساسی و مطرح در ساخت خرد شهر

مدل ساختار کلان شهر

رتبه بندی ساخت کلان شهرها

زمینه گرایی

تعریف فضا

آزمون خود سنجی با پاسخ تشریحی

منابع این بسته درسی

 بخش هایی از بسته درسی روش ها شیوه ها و سنت های برنامه ریزی و طراحی شهری

 فصل اول: اصول ، فرآیند و مولفه های طراحی شهری

• زمینه های شکل گیری طراحی شهری

بشر از همان آغاز تمدن و شهرنشینی خود براساس فطرت خویش و به پیروی از آنچه در طبیعت می دید تمایل به ایجاد نظم و نظام دهی را در آنچه می ساخت هدف قرار داد. حرفه ی طراحی شهری نیز در چهارچوب همان نیاز کلی انسان به نظم و در پاسخ به نیازهای خاصی از جامعه به وجود آمد.

می توان گفت هدف طراحی شهری مالا همان هدف شهر است. شهرها و یا به عبارت صحیح تر مجتمع های زیستی به منظور تأمین مقاصد خاص و معینی برای ساکنین شان ایجاد شدند و طراحی شهری می تواند به حصول مؤثرتر، مستقیم تر و آگاهانه تر هدف های فوق کمک کند.

فعالیت «طراحی مجتمع های زیستی» به عنوان یک هنر و یا ایجاد اصلاح و تغییر در مجتمع های زیستی به عنوان یک عمل انسانی با ایجاد مجتمع های زیستی اولیه در ناحیه ی بین النهرین در حدود 5000 سال قبل از میلاد به وسیله ی سومری ها آغاز شد. این گونه مجتمع ها دارای هیچ گونه نظام از پیش حساب شده ای نبودند و دارای رشد ارگانیک بودند. در این دوره، طراحی شهری به عنوان یک فعالیت آگاهانه، سنجیده و ارادی حقیقتاً وجود نداشته است و نیروها و انگیزه های مذهبی، افسانه ای، اجتماعی و نظامی مورد توجه قرار می گرفت.

همزمان با پیدایش شهر ـ کشور در یونان بود که برای اولین بار روش های سیستماتیک شهرسازی معرفی می شود. با این حال شهرهای طراحی شده یونانی با وجود تمام آن نظم و روابط ظاهری که بین ساختمان ها دیده می شود هرگز براساس قوانین و اصول مدرن و آکادمیک شهرسازی و طراحی ساخته نشده بود. در حقیقت تا این زمان یک مجموعه ی مدون برای تئوری طراحی شهری وجود نداشت. به جای آن مجموعه ای از تصورات و مفاهیم کلی و عملی بود که نشان می داد در هر مورد چگونه می توان عمل کرد.

خصوصیات دوره ی یونان که عبارت بود از امپراطوری و حکومت مقتدر، استثمار بردگان و به وجود آوردن شهرهای کوچک به صورت شهر ـ کشور، طراحی شهری را در به وجود آوردن سه نوع نظم در این گونه شهرها خلاصه می کرد. نظم بصری، نظم هندسی، نظم ریاضی .

یکی از موفقیت های عمده در دوران روم، مقیاسی بود که در شهرسازی و طراحی مورد استفاده قرار گرفت. در این دوره، طراحی شهری ایجاد نظم هندسی را به صورت فوق العاده تجویز می نماید. قرینه سازی خشک و محورسازی هرچه بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد تا قدرت امپراطوری را منعکس نماید.

در قرون وسطی شهرهای ارگانیک که دارای نظم طبیعی بوده و به طور خود به خود و تدریجی رشد پیدا می کند، شکل غالب شهرهای اروپایی را به وجود می آورند. جهت شکل این شهرها به شدت تحت تأثیر مهمترین عامل نظم دهنده یا کلیسا قرار می گیرد.

در دوره ی رنسانس، ایتالیا الگویی را بدعت گذاشت که اساس آن احیاء شکل های هندسی کلاسیک یونان و روم باستان بود. برخلاف قواعد خشک و عینی زیبایی شناسی متداول در دوره ی روم و یونام، اصول نظامی، حاکم بر فعالیت های طراحی شهری در این دوره گردید.

در دوره ی رنسانس، شهر جنبه ی هنری پیدا می کند و به عنوان یک واحد معماری مطرح می شود. در این دوره، پیش از هر دوره دیگری طراحی شهری به عنوان معماری در مقیاس وسیع مطرح می شود.

در دوره ی باروک، طراحی کلی یا جامع شهر جای خود را به طراحی بخشی یا موردی می دهد و معیارها و قواعد خشک و سخت طراحی تا حدود زیادی اهمیت و مطلوبیت خود را از دست می دهد. برخلاف گذشته تمایل به فضاهای باز به وجود آمده و فضاهای متراکم و بسته از اهمیت می افتد و بالاخره رشد پویای شهر جای رشد ایستا را می گیرد.

در دوره ی انقلاب صنعتی، دوره ی جدیدی از بی نظمی در مجتمع های زیستی و بخصوص شهرهای صنعت زده پدید می آید که سامان دادن آن از عهده ی هنرمند و طراح سنتی کاملاً خارج است.

تا شروع انقلاب صنعتی، طراحی شهری به عنوان یک هنر مطرح بود که متکی به اصول و قواعد خاصی بود که از ارزش ها و نیازهای خاص جامعه نشأت می گرفت. تا این زمان، مهم ترین و متمایزترین نوع هدف های طراحی شهری، زیبایی محیط بود.

عده ی کثیری از نظریه پردازان طراحی شهری بر این باورند که ریشه های این رشته را باید در حرفه ی معماری و به طور مشخص در جنبش معماری مدرن جستجو کرد. این صاحب نظران، طراحی شهری را به مثابه ی واکنشی در قبال شکست جنبش معماری مدرن می دانند و تکوین و رشد آن را معلول توجه فزاینده ی جامعه به واقعیت های «تجربه ی انسانی شهر» و به طور کلی معلول واقعیت زندگی بشری تلقی می نمایند. (از جمله جان لنگ)

بنابر عقیده ی گروه دیگری از پژوهشگران، نیاز مبرم به رشته ی طراحی شهری از عدم توفیق حرفه ی برنامه ریزی شهری در ساماندهی شایسته ی محیط های مصنوع نشأت گرفته است.

شکاف موجود در مرز مشترک مابین حرفه های معماری و برنامه ریزی شهری و تلاش در جهت ایجاد پل ارتباطی بین این حرفه ها از مهمترین علل و دلایل پیدایش طراحی شهری معرفی شده است.

به طور کلی، عللی را که به ظهور، گسترش و تداوم رشته ی طراحی انجامیده است را می توان به دو دسته تقسیم نمود:

دسته اول: علل متقدم: که همان علل پدید آورنده ی این رشته هستند علل متقدم از یک سو از خلاء موجود بین حرفه های معماری و برنامه ریزی شهری و از سوی دیگر به گفته ی لینچ از دغدغه های جوامع گوناگون در خصوص ارتقای کیفیت زندگی انسان و نقشی که طراحی شهری می تواند از طریق «ارتقای کیفیت محیط کالبدی همگانی» در آن داشته باشد، نشأت گرفته اند.

دسته دوم: علل متأخر: که باعث تداوم و رواج فزاینده ی رشته ی طراحی شهری در منظر بین المللی شده است. این دسته از علل، عمدتاً ماهیت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارند. تحت تأثیر این علل، طراحی شهری به عنوان ابزاری جهت نیل به اهداف بخش های مزبور به ویژه در جهت رونق و توسعه ی اقتصادی ـ بازرگانی شهرها توجیه شده و تداوم می یابد.

طراحی شهری را به عنوان یک تخصص فنی مستقل می بایست رشته ای جوان تلقی نمود که از عمر آن در مقیاس بین المللی تنها چهاردهه می گذرد.

طراحی شهری در ایران به عنوان گرایش از رشته ی شهرسازی از این هم جوان تر است. در واقع با احتساب زمان شروع تدریس شهرسازی در دانشگاه تهران و سپس در دانشگاه شهید بهشتی از نخستین سال های دهه ی پنجاه هجری شمسی، عمر این رشته در ایران به سه دهه نیز نمی رسد.

اولین برنامه ی درسی دانشگاهی این رشته در ایالات متحده آمریکا تحت عنوان «طراحی مجموعه ها و مراکز شهری» در سال 1957 در دانشگاه پنسیلوانیا ارائه گردید و متعاقباً برنامه ی دوره ی «طراحی شهری» در سال 1960 در دانشگاه هاروارد، یعنی جایی که قبلاً در سال 1929، محل تولد اولین رشته ی برنامه ریزی شهری در آمریکا و به احتمال زیاد در جهان می بود، شروع به کار نمود. همچنین در سال 1957، انجمن معماران آمریکا، با توجه به لزوم ایجاد چنین دوره ای از طریق تأسیس کمیته ی طراحی شهری اقدام به تهیه و نشر مقالاتی در زمینه طراحی شهری نمود.

بنابر پژوهش هایی که در سال های اخیر شده است، علل اقتصادی و مالی از مهم ترین علل رواج و رونق طراحی شهری بوده اند. یکی از این علل به گفته ی دیوید هاروی «رقابت فشرده ی بین شهرها» در جهان توسعه یافته است. بسیاری از این شهرها، طراحی شهری را برای رونق بخشیدن به کسب و تجارت مفید تلقی می کنند و مابین ارتقای وضعیت اقتصادی شهری و ایجاد یک سیمای شهری مطلوب به نوعی ارتباط دست یافته اند. درواقع ساختار و فرم شهری وسیله ای برای جذب سرمایه و طبقات اجتماعی خاصی از مردم شده است. این نقطه ی توجه اقتصادی که امروز گسترش یافته است، در برنامه های طراحی شهری دوران متقدم «دهه های 1950 تا 1970» غایب بوده است.

عامل سیاسی، هنوز برخلاف عامل اقتصادی، نتوانسته است نظر اکثریت کارگزاران شهری و سیاست گذاران کشورهای مختلف را به خود جلب نماید و هنوز نقشی که کیفیت خوب طراحی شهری شهرها می تواند در ارتقای وجهه ی سیاسی یک کشور، از نظرگاه جهانیان ایفا نماید، کاملاً مورد توجه قرار نگرفته است.

معرفی منبع دکتری روش ها،شیوه ها و سنت های برنامه ریزی و طراحی شهری

• تعاریف طراحی شهری و حوزه ی فعالیت آن

خصیصه ی بخش و جزء گرایانه بودن، ویژگی عمده ی تعاریف اولیه (تعاریف متقدمان) از طراحی شهری بوده است. طراحی شهری در دوران اولیه اش از دیدگاه رشته ی معماری به عنوان معماری بزرگ یعنی واژه ای که به طور ضمنی این اندیشه را القاء می کند که طراحی شهری فعالیتی است محدود و خاص معدودی معماران بزرگ معرفی می گردید.

بنابراین یکی دیگر از تعاریف اولیه و غیرجامع، که عمدتاً از طرف معماران منظر مطرح شده است «طراحی شهری طراحی فضای بین ساختمان ها است.» در این تعریف تأکید عمده به «فضایی بودن» طراحی شهری بوده است لیکن تعریف مزبور موفق به لحاظ نمودن جنبه های غیرفضایی همچون مشارکت و منظور کردن مردم و استفاده کنندگان در فرآیند تصمیم گیری و طراحی نمی شود.

یکی از قدیمی ترین تعاریف طراحی شهری ـ به مفهوم معاصر آن ـ توسط کلارنس اشتاین (1955) پیشنهاد گردیده است. وی می گوید: «طراحی شهری هنر خلق ارتباط بین ابنیه با یکدیگر و همچنین خلق ا رتباط بین ابنیه و قرارگاه طبیعی شان می باشد، به نحوی که امکان زندگی معاصر فراهم آید.» این تعریف دربرگیرنده ی یکی از مفاهیم اصلی طراحی شهری یعنی مفهوم «ایجاد ارتباط» می باشد ولی علیرغم اشاره به یکی از خصایص مهم طراحی شهری، تعریفی غیرپویا است چرا که به سیر تحولات شهری و عامل «زمان» و دوره ی زمانی مورد نیاز تحقق برای آثار طراحی شهری توجهی نداشته است.

گوت هایم (1963): «طراحی شهری بخشی از برنامه ریزی شهری است که با زیباشناسی سر و کار داشته و نظم و فرم شهر را معین می دارد.» معرفی طراحی شهری از طریق اشاره و تأکید بر خصلت زیباشناختی آن .

راینر بنهام در کتاب خود با عنوان «کلان ساختار» با توجه به آگاهی فزاینده ای که در دهه ی 1960 میلادی از وجود شکاف میان رشته های معماری و برنامه ریزی در جامعه ی تخصصی ابراز می گردید، پیشنهاد می کند که رشته ی واسطه ای طراحی شهری «با موقعیت های شهری با مساحت حدود نیم مایل مربع سر و کار دارد» براساس این تعریف، طراحی شهری به طراحی در موقعیت هایی در اندازه ی یک محله تفسیر می گردد. (بزرگی موقعیت مداخله) .

خصیصه ی جامع و کل گرا بودن، ویژگی عمده ی تعاریف متأخران از طراحی شهری بوده است. تعاریف و ویژگی های برشمرده شده از رشته طراحی شهری در دوران متأخر بیانگر تحولات مهمی نسبت به تعاریف ارائه شده در دوران اولیه ی این حرفه است. این تحولات عمدتاً عبارت اند از:

• ارزیابی و بازشناسی نارسایی های تجارب دوران متقدم طراحی شهری
• مطرح شدن بحران ها و ملاحظات زیست محیطی و الزامات آن برای طراحی شهری
• مطرح شدن اختیارات و نظارت هرچه بیشتر برای شهروندان در شکل بخشی به محیط زندگی شان
• ظهور گرایش های نوین فلسفی و معرفت شناختی در قلمرو فهم مقوله ی فضا

در تعاریف متأخر از طراحی شهری، به دو نیروی فرهنگ و طبیعت به مثابه ی محوری ترین مؤلفه های شکل دهنده ی فرم شهر توجه خاص شده و گرایش های کالبدگرایانه ی افراطی و زیباشناختی سطحی نهفته در بطن تعاریف بخشی و جزءگرایانه دوران متقدم، مورد چالش قرار گرفته است.

جهت حصول اطمینان از جامعیت تعریف، برخی از صاحب نظران طراحی شهری را از طریق ارجاع به خانواده ای گسترده تر رشته ی طراحی معرفی نموده اند. مثلاً راپاپورت در مقدمه ی بحثی در خصوص طراحی شهری از یک منظر بسیار وسیع می گوید: طراحی عبارت است از هرگونه تغییر و دستکاری نمودن محیط کالبدی چهره ی کره ی زمین توسط انسان، از نظر راپاپورت طراحی شهری به مثابه ی سازمان دادن فضا، زمان، معنی و ارتباطات است.

برای مشاوره اینجا بزنید